Навидҳо, эълонҳо

Эмомалӣ Раҳмон. Чеҳраҳои мондагор. Бобоҷон Ғафуров - олими тавоно ва арбоби барҷастаи сиёсиву давлатӣ

Дар таърихи ташаккули ҳар як халқу миллат бузургоне ҳастанд, ки номи онҳо дар ҳеҷ давру замон аз хотираи мардум фаромӯш намешавад. Хушбахтона, чунин шахсиятҳо дар таърихи тамаддуни миллати тоҷик низ кам нестанд, ки онҳо ифтихори на танҳо миллати мо, балки боиси сарфарозии мардуми олам гардидаанд. Ин бузургон бо осори гаронбаҳо ва ғояҳои инсонпарварии худ дар инкишофи тамаддуни ҷаҳонӣ саҳми сазовор гузоштаанд. Ҳар як марҳилаи таърихи халқи тоҷик чунин шахсиятҳои барҷастаро ба арсаи ҷаҳонӣ овардааст. Ҳар кадоми ин бузургон дар соҳаҳои гуногуни илму маърифат, сиёсат ва таърих, адабиёт ва санъат чеҳраи тобноке дошта, бо осори пурқимати худ машҳури ҷаҳон шудаанд. Асри XX низ дорои чунин бузургони зиёде мебошад.

Фарзанди фарзонаи миллат, ходими номдори давлатию сиёсӣ, Қаҳрамони Тоҷикистон Бобоҷон Ғафуров тамоми ҳаёт ва фаъолияти худро ба гирдоварӣ ва бузургдошти таърихи миллати тоҷик ва манзури ҷаҳониён гардонидани он сарф намудааст. Солҳои тӯлонӣ ӯ ба таҳқиқи таъриху тамаддуни мардуми Машриқзамин машғул буд. Ҳамзамон созмондиҳандаи моҳири соҳаҳои гуногуни илм, аз ҷумла, шарқшиносӣ буда, барҳақ яке аз бунёдгузорони илми муосири тоҷик ба ҳисоб меравад.

Хизмати ин олими забардаст инчунин дар интишори силсилаи осори хаттии халқҳои Шарқ басо бузург буда, бо ташаббуси ӯ аз хазинаи осори классикӣ беҳтарин офаридаҳои олимону шоирон ва нависандагони Шарқи қадим ва асрҳои миёна дастраси ҷаҳониён гаштанд. Таҳлили фаъолияти илмиву созмондиҳандагии академик Бобоҷон Ғафуров нишон медиҳад, ки ӯ дар роҳи ба ҳам наздику ошно намудани тамаддуни халқҳои Шарқу Ғарб саҳми арзанда гузоштааст.

Воқеан, яке аз дастовардҳои пурарзиши олим, ки ӯро абадан дар радифи алломаҳои бузурги миллат ҷой дод, шоҳасари безаволи ӯ «Тоҷикон» мебошад, ки соли 1972 дар Маскав ба табъ расид. «Тоҷикон» ба забонҳои японӣ ва полякӣ тарҷума ва нашр шуд, ҳамчунин дар Афғонистон ва Эрон ба табъ расид. Ин асар аз тарафи маъруфтарин мутахассисони тамаддуни халқҳои Шарқ, аз ҷумла, Осиёи Марказӣ, эътироф шуд ва ба таври сазовор арзёбӣ гардид. Китоби «Тоҷикон» барои болоравии худшиносӣ ва худогоҳии миллии халқи мо дар ҳақиқат такони ҷиддие гардид. Маҳз аз ҳамин хотир ба Бобоҷон Ғафуров унвони олии Ватан — «Қаҳрамони Тоҷикистон» дода шуд.

Бобоҷон Ғафуров ҳамчун шахси покзамир ва олими дурандеш аз таърихи гузаштаи халқҳо пеш аз ҳама лаҳзаҳоеро меҷуст, ки ба созандагӣ, дӯстӣ ва қаробати миллатҳову тамаддунҳо мусоидат карда тавонанд. Таҳқиқоти ӯ доир ба омилҳои болоравӣ ва заволи давлати Сомониён, саҳми Абулқосим Фирдавсӣ, Абӯрайҳони Берунӣ, Амир Хусрави Деҳлавӣ, Муҳаммад Иқбол ва амсоли инҳо дар тамаддуни башарият мисолҳои равшане мебошанд, ки ба густариши равобити илмиву фарҳангии Тоҷикистон бо кишварҳои минтақаву ҷаҳон ва дар айни замон таҳкими худшиносии миллии тоҷикон мусоидат намудаанд.

Тавзеҳот илова шавад

БОБОҶОН ҒАФУРОВ ВА НАҚШИ Ӯ ДАР РУШДИ ИЛМ

Бобоҷон Ғафуров 31 декабри соли 1908 дар рустои Исфисор, ҳоло ш. Ғафурови вилояти Суғд ба дунё омад. Дар ташаккули ӯ, чун инсони комилу хоксор, ватандӯст, олими нуктасанҷ оилаи меҳнатдӱст, падараш Сангинов Ғафур деҳқон ва коргари роҳи оҳан (соли вафот 1935) ва хусусан модари маърифатпарвари ӯ шоира Розия Озод (Розия Бойматовна Ғафурова) таъсири мусбӣ расонидаанд. Давраи ҷавонии ӯ дар вазъияте мегузашт, ки ҷараёни сиёсӣ-иртиҷоии туркпарастон (пантуркистҳо) вуҷуд доштани халқи тоҷикро инкор карда, Осиёи Миёнаро ба империяи «Туркияи бузург» пайваст карданӣ буданд. Фаъолияти илмӣ-эҷодии Б. Ғафуров дар шароите оғоз гардид, ки дар афкори ҷамъиятӣ бояд исбот мешуд, ки халқи тоҷик бо меҳнати шоёнаш дар тамаддун аз давраҳои қадим маълум ва машҳур аст.

Бобоҷон Ғафуров cолҳои 1928-1930 шунавандаи курсҳои олии ҳуқуқшиносии ш. Самарқанд ва cолҳои 1931-1935 Институти умумииттифоқии рӯзноманигории ш. Москва буд. 1930-1931 дар Комисариати халқии адлияи ҷумҳурӣ, рӯзномаи «Қизил Тожикистон». Солҳои 1935-1938 ҷонишини муҳаррир, муҳаррири «Қизил Тожикистон» кор кардааст. Солҳои 1938-1941 аспиранти институти таърихи АИ Иттиҳоди Шӯравӣ таҳсил намуда соли 1941 рисолаи номзади илмро дифоъ намудааст. Аз соли 1941 то 1944 котиби КМ ҲК (б) Тоҷикистон оид ба пропаганда ва агитатcия (ташвиқ ва тарғиб), Аз 1944 то 1946 вай дар вазифаи дабири дуввум ва аз соли 1946 то 24 майи соли 1956 дар вазифаи нахустин дабири Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон буд. Дар баробари кори ҳизбӣ Бобоҷон Ғафуров бо фаъолияти омӯзгорӣ ва илмӣ мағул шудааст. Аз соли 1936 то соли 1938 дар Мактаби олии хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон омӯзгори иқтисоди сиёсӣ буд. Аз соли 1939 то соли 1940 дар Донишгоҳи омӯзгории шаҳри Сталинобод таърихи халқҳои ИҶШС таълим медод. Аз соли 1942 то соли 1948 мудири сектори таърихи Инстиути таърих, забон ва адабиёти шӯъбаи тоҷикистонии АИ СССР ва дар соли 1951 аъзои ҳақиқии АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст. Аз соли 1956 то поёни зиндагиаш Б. Ғафуров вазифаи вазифаи директори Пажуҳишгоҳи шарқшиносии (Фарҳангистони Улуми Иттиҳоди Шӯравӣ) ва сармуҳаррири маҷаллаи “Осиё ва Африка” – ро бар ӯҳда дошт. Бо сарварии Б. Ғафуров Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон (1948), Академияи илмҳои Тоҷикистон (1951) ташкил дода шуд.

Ташаккули олим

Ҳанӯз дар солҳои 30-юми асри XX, ӯ ба омӯхтани таърихи халқи тоҷик шурӯъ намуда, соли 1941 дар мавзӯи «Таърихи тариқати исмоилия аз ибтидои асри XIX то ҷанги якуми ҷаҳон» рисолаи номзадӣ дар соли 1941 ва 25 феврали соли 1952 рисолаи докториро дар мавзӯи «Таърихи халқи тоҷик» аз Муассисаи Таърихи Фарҳангистони Улуми Иттиҳоди Шӯравӣ (АИ Иттиҳоди Шӯравӣ, Москва) ба даст овард. Дар соли 1958 аъзо-корреспонденти АИ СССР интихоб шудааст.[1]

Фаъолияти илмӣ

Бо кӯмаки амалии ӯ гурӯҳи муаллифон бори аввал таърихи халқи тоҷикро дар се ҷилду панҷ китоб навишта, солҳои 1963-1965 дар нашриёти «Наука»-и Москва чоп намуданд. Академик Бобоҷон Ғафуров муаллифи қариб 400 асару мақолаҳо оид ба таърихи халқи тоҷик ва таърихи умумиҷаҳонӣ мебошад, ки дар нашрияҳои гуногуни дунё чоп шудаанд. Асарҳои ӯ бо забонҳои гуногун дар Деҳлӣ, Берлин, Рим, Теҳрон, Пекин, Афина, Кобул, Париж, Қарочи, Варшава ва ғ. бо теъдоди зиёд ба табъ расидаанд. Бо ташаббус ва зери таҳрири ӯ танҳо бо забони англисӣ қариб 30 асар дар мавзӯъҳои муҳими таърихи мамлакатҳои Шарқ нашр гардидаанд. Профессор, мактаби калон ва эътирофшудаи шарқшиносиро асос гузошт. Дар байни осори вай китобҳои бисёрҷилдаи чун “Таърихи халқи тоҷик” ва «Тоҷикон» ҷо мегиранд, ки ба тоҷикӣ ва русӣ мунташир шудаанд. Аллома Бобоҷон Ғафуров барои навиштани шоҳасари худ «Тоҷикон» миқдори зиёда аз 2000 сарчашмаҳои дохилӣ ва хориҷӣ, монография, брошюра ва мақолаҳои илмиро самаранок истифода кардааст. Ин китоб дар баробари Шоҳномаи А. Фирдавсӣ, «Таърихи Бухоро»-и Абӯбакри Наршахӣ, «Сиёсатнома»-и Низомулмулк чун шиносномаи халқи тоҷик барои асрҳои оянда хизмат менамояд.

Ба шарофати некдошти фарзанди баруманди миллат, олими шинохта, донишманди бузург устод Бобоҷон Ғафуров дар Ҷумҳурии Тоҷикистон шаҳраки Б. Ғафуров ва ноҳияи Б. Ғафуров дар Вилояти Суғд номи ӯро доранд.

Соли 1997 Бо қарори Ҳукумати ҶТ ба Донишгоҳи давлатии Хуҷанд номи академик Бобоҷон Ғафуров дода шуд.

Соли 1997 Бобоҷон Ғафуров бо унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон сарфароз шудааст.

Соли 1998 дар ш.Ғафуров вилояти Суғд Осорхонаи ба номи академик Бобоҷон Ғафуров таъсис дода шудааст.

Якчанд нимпайкараву (назди АИ Тоҷикистон ш. Душанбе ва диг.) хиёбонҳои шаҳру рустоҳо ба номи ӯ сохтаву гузошта шудаанд.

Соли 1998 Ҳукумати вилояти Суғд Нишони ба номи академик Бобоҷон Ғафуровро таъсис додааст, ки мунтазам барои саҳми арзанда дар соҳаи илму маориф ба ғолибони озмун тақдим карда мешавад.

Осор

История секты исмоилитов. – М., 1941;

Таърихи мухтасари халқи тоҷик. – Сталинобод, 1947;

История таджикского народа в кратком изложении, т 1. С древнейших времён до Великой Октябрской социалистической революции 1917г.. – М., 1949, 1952, 1955;

Исторические связи Средней Азии со странами Арабского Востока. – М., 1963;

Особенности культурной революции в советской Средней Азии. – М., 1963;

Кушанская эпоха и мировая цивилизация. – М., 1968;

Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история, – М., 1972;

“Тоҷикон”. Таърихи қадимтарин, қадим ва асри миёна. Китоби 1. – Душанбе, 1973; Китоби 2, Душанбе, 1985;

“Тоҷикон”. Таърихи қадимтарин, қадим, асри миёна ва давраи нав. Китоби 1,2. – Душанбе, 1998. – 870 с.;

“Тоҷикон”. Таърихи қадимтарин, қадим, асри миёна ва давраи нав. Китоби 1,2. – Душанбе, 1998. – 870 с. ва диг.

Тавзеҳот илова шавад

АМИТ ҒОЛИБИ ҶОЙИ ЯКУМ ДАР ОЗМУНИ ҶУМҲУРИЯВИИ «ТОҶИКОН» - ОИНАИ ТАЪРИХИ МИЛЛАТ»

Возможно, это изображение 2 человека и текст

Аз 24 - ум то 28 - уми ноябр даври хотимавии озмуни ҷумҳуриявии ««Тоҷикон» - оинаи таърихи миллат» баргузор гардид. Дар озмуни мазкур ходими калони илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои сиёсӣ- Саидова Фазилатмо Сайдамировна сазовори ҷойи аввал дониста шуд.

Ӯ дар гурӯҳи «Омӯзгорони ҳамаи зинаҳои таҳсилот, ходимони илмию адабии муассисаҳои илмиву эҷодӣ, фарҳангу санъат, аспирантон, унвонҷӯён, номзадони илм ва докторантҳои муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва муассисаҳои илмӣ» иштироки фаъолона намуда, дар чањор даври озмуни мазкур ҷойи якумро ишғол намудааст.

Бояд гуфт, ки Саидова Ф. соли 2018 Донишгоҳи миллии Тоҷикистонро аз рӯи ихтисоси сиёсатшиносӣ бо дипломи аъло хатм намуда, рисолаи номзадиашро пеш аз муҳлат ҳимоя кардааст. Ӯ дар ҳама сабқатҳои илмии байналмилалию ҷумҳуриявӣ иштироки фаъолона менамояд. Ғолибият дар озмуни ҷумҳуриявии ««Тоҷикон» - оинаи таърихи миллат» бистумин сабқати ӯ буд, ки сазовори ҷойи аввал мегардад. Аз ҷумла, номбурда ғолиби XVI - умин озмуни байналмилалии корҳои илмӣ – таҳқиқотии «Наука и талант - 2022», озмуни байналмилалии “Успех в науке 2022”, ғолиби ҷойи аввал дар олимпиадаи донишҷўёни муассисаҳои таҳсилоти олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз фанни сиёсатшиносӣ дар солҳои хониши 2017 - 2018, ғолиби ҷойи якум ва барандаи Ҷоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар олимпиадаи ҷумҳуриявии донишҷўёни муассисаҳои таҳсилоти олӣ дар соҳаи сиёсатшиносӣ дар соли 2018, ғолиби ҷойи якум ва барандаи Ҷоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар соҳаи сиёсатшиносӣ дар соли 2017, барандаи медали тилло ва ғолиби ҷойи аввал дар олимпиадаи ҷумҳуриявии хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумии ҷумҳурӣ аз фанни таърих дар соли 2013 ва ғайра мебошад.

Возможно, это изображение текст «чумхурии точикистон "<<точикон>> оинаи таърихи дипломи дарачаи саидова фазилатмо барои ишголи <<<точикон>>- зинахои илмиву номзадониилм озмуни чумхуриявии омузгоронихамаи адабии муассисахои аспирантон, унвончуён, исахои тахсилоти олии рдонида шуд. эмомалй рахмон соли2023 2023»

Ҳайати кормандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ғолиби озмунро барои дастоварди навбатӣ табрик намуда, дар фаъолияти минбаъдааш барору комёбӣ таманно менамояд. Бояд иқрор кард, ки Фазилатмо чун олими ҷавон ва бонуи суханвар дар муҳити кору хонавода мақоми хоссаро пайдо карда, новобаста аз ҷавонӣ бисёр масоили умдатаринро мавриди баррасӣ қарор медиҳад. Гумон дорем, ки ояндаи мавсуф дар илм ва таҳқиқоти назаррас аст, чунки инчунин ҷавонзанро бидуни пажӯҳишҳои илмӣ тасаввур карда намешавад.

Тавзеҳот илова шавад

РАҲНАМОИ МИЛЛАТ

(Дар маънии ин ки миллатҳоба раҳбарисиёсие ниёз доранд, ки барояшон раҳнамобошад, тафсири шеъри Ниҳонӣбоунвони “Васфи Пешво)

Як сухан гӯем аз андешаи аҳли назар,

Пешво маҳбуб карда ин Ватан баҳри башар.

Тафсири байти аввал бар ин минвол хоҳад буд: Бешубҳа тибқи андешаи саҳеҳ Пешвои муаззами миллат тариқи баромадҳо ва суханрониҳои пурмуҳтаво аз минбарҳои сатҳи ҷаҳонӣ Ватани моро муаррифӣ кардааст, вале омили аслии маҳбуб шудани Ватан ниҳоди ботинии Пешвост, ки дар пояи башардӯстӣ аз ҷониби хурду бузург истиқбол мегардад.

Ин Ватан буд, ки барои халқи мо Сарвар бизод,

Сарнавишти давлату миллат ба дасти ӯ бидод.

Яъне шоир дар байти сонӣ иқрор мекунад, ки пайдоиш ва густариши тафаккури раҳбарӣ дар Сарвари давлат бо мурури вақт дар дохили кишвар ва дар муҳити тоҷикон суръат гирифт ва маҳз ҳамин халқ буд, ки сарнавишти хешро ба Сарвари худ боварӣ карду ӯро ба ҳайси Пешво интихоб намуд.

Бе гувоҳ собит шуд ӯ ҳувияти миллии мост,

Дар амал исбот кард ӯ ҳақ ҳамеша Пешвост.

Ҳувияти миллии мову дигарон дар заминаи раҳбарии Пешво асос меёбад. Бинобар ин, шоир ин ҷо бамаврид қайд мекунад, ки ҳувияти миллӣ дар фаъолияти Сарвар инъикос ёфта, миллат тавассути роҳбар шинохта мешавад.

Гашт меҳри халқ бар ӯ бар ӯ қуввату ҳам раҳнамо,

Давлати тоҷик шуд поянда аз ӯ баҳри мо.

Имрӯз афзуншавии меҳру муҳаббати халқ нисбат ба Раҳбари сиёсии кишвари худ мушоҳида мешавад, чунки дар давоми раҳбарии худ Пешвои миллат давлати тоҷикро аз вартаи нестӣ наҷод дода, онро аз як кишвари ҷангзада ба мамлакати рушдкарда мубаддал сохт. Бинобар ин, маҳз муҳаббате, ки Пешво ба халқи худ дошт, ӯро барои ин миллат раҳнамо намуд ва маҳз давлати тоҷикон айни замон дар заминаи иқдомҳои густурдааш пояндаву устувор ва тақсимнопазир гардид.

Офтоби нурафшон ҳасту халқаш ахтарон,

Ҷонфидои мардум асту халқ бо ӯ ҷон ба ҷон.

Тасвири шоир дар ин байт қиёси фарду ҷомеа аст дар мисоли халқ ва Пешвои он, аммо ташбеҳе ки шоир онҳоро ба хуршеду ахтарҳо шабеҳ медонад, хеле олӣ гуфта шуда ва маҳз тавассути нури Офтоб ахтар аз худ дарак медиҳад. Ба ибораи дигар, омили аслии бақову худогоҳии миллӣ дар дӯши Раҳбари сиёсии миллат қарор дорад. Чунки агар Сарвар ҷонфидо дар роҳи ҳифзи манфиатҳои миллӣ бошад, пас бегуфтугӯ мардум ба ӯ ҷоннисор хоҳад буд.

Риштаи меҳраш ба халқаш ҳасту мақсудаш аён,

Гуфтааш бо кардааш, қавлу амал, бо як забон.

Идомаи васфи Пешво аз ҷониби шоир Ниҳонӣ аз тасвири пайвандест, ки байни фард ва ҷомеа вуҷуд дорад, чунки ҳадафи Сарвар барои халқи худ ошкор буда, маълум аст, ки ӯ дар гуфтор дигару дар амал дигар нест ва ваҳдати гуфтору кирдору рафтор ӯро маҳбуб сохтааст.

Эътимоду эътиқоду эътибори халқ беш,

Ҳар яке хонад, шиори “Тоҷикистонам, ба пеш!”

Айни замон, эътиқоду эътибори халқ нисбат ба Пешво беш аз пеш афзуда, кор ба дараҷае расид, ки агар фарде дар минбарҳо ғолиб ояд, ҳатман шиори “Тоҷикистон, ба пеш”-ро баён медорад. Ин ба он маъност, ки бештаринҳо рушди кишварро таманно мекунанд.

Ҳамчу хуршед асту, аммо ҳаст шеди беғуруб,

Шамъи қалбаш дар фурӯғ асту баланду беҳу хуб.

Шоир ба худ иҷоза додааст, ки Пешворо чун хуршед муаррифӣ кунад, аммо боз таваққуф менамояд ва ӯро ба Офтоби беғуруб шабеҳ медонад, чунки тасвиршаванда дар ин байт бозмондагиро дар ҳеҷ сурат эҳсос наменамояд.

Қалбу рӯҳаш гашта ҳамчун шишае шаффофу соф,

Гашта чун ҷузъи ҳаёти халқу кишвар эътироф.

Диданиҳову нодиданиҳояш чун шиша софу шаффоф гардидаанд. Бинобар ин, ҳар иқдоми ӯ мавриди эътиоф қарор мегиранд.

Гуфта меҳри Меҳан ӯро бе ҳудуду сарҳад аст,

Ҷонфидоӣ фарзи ӯву ифтихори беҳад аст.

Шоир дар ин байт зимни шарҳ додани муҳаббати Пешво ба халқаш ҳудудҳоро ба инобат нагирифта, исбот мехоҳад кардан, ки меҳри халқаш дар замири Пешво сарҳад надорад. Аз ҳамин хотир аст, ки ӯ дар масъалаҳои Ватану Миллат ҷонфидоиро пеша кардааст.

Бас муқаддас баҳри мо ҳаст ин замину ин Ватан,

Ҳифзи он бошад муҳим аз ҳайси рӯҳу ҷисму ҷон.

Шоир чунин менигорад, ки ин Ватан ва замине, ки мо дар он зиндагӣ мекунем, фақат барои мо муқаддас аст ва маҳз бо дар назардошти ин ақида ҳифзи он сарзамин, ки бо номи тоҷик муаррифӣ мешавад, бароямон чун ҷон азиз аст.

Ҷунбиши гаҳвора, набзи аллаҳои модарон

Кард маъруф ин Ватан бисёр дар рӯи ҷаҳон.

Ба қавли Ниҳонӣ, чун гаҳвора меҷунбад ва садои самимонаи модарон ба гӯш мерасад, ҷаҳон эҳсос хоҳад кард, ки Ватани тоҷикон чӣ дар гузашта ва чӣ имрӯз маъруф буду мемонад.

Мо бузургему Ватан дорему ҳам поси вуҷуд,

Фарру фарҳангу тамаддун, савту оҳангу суруд.

Дар нигоҳи Ниҳонӣ сутудани Ватану халқ ва Пешво баробар сурат мегиранд, чунки шоир Пешворо бидуни Ватан тасаввур намекунад. Шояд аз ин хотир бошад, ки ватандориро дар доштани қудрат аз фарру фарҳангу тамаддун медонад, чунки қудратдорӣ дар замони муосир бидуни фарру фарҳангу тамаддун қобили қабул намебошад.

Ин ҳама гуфто Ниҳонӣ, низ гуфт аҳли башар:

Пешво ҳомии амн асту кафили баҳру бар.

Тасмими Ниҳонӣ ҷиҳати як ҳарфи башар қобили истиқбол аст. Тибқи андешаи шоир, дар ҳама давлатҳо ва миллатҳо новобаста аз шакли идорашавии қудрат Сарвари давлат ҳомии амну осоиштагӣ мебошад ва ин нукта анҷоми он шеърест, ки мусаввир дар васфи Сарвари давлат нигоштааст.

Ширин Қурбонова,

доктори илмҳоитаърих

Тавзеҳот илова шавад

Чанд сухан дар боби робитаҳои адабӣ

Муаллиф: Қодиров Ғиёсиддин

Тоҷикистони ҷавон ва мардуми куҳансоли он аз ворисони фарҳангу тамаддуни шукуҳманди бостонӣ ва бахши як миллати мутамаддину некноми дунёи қадим мебошанд, ки ватани онҳо сарзаминҳои паҳновари як хитаи бузурги оламро фаро мегирифт.

Дар тӯли умри дарози таърихӣ ва фарҳангии хеш ин мардум бо васфи сарнавишту саргузашти ноҳамвор ва замонаҳое тираву фоҷеабор ҳамбастагии таърихӣ, ягонагии фарҳангиву маънавӣ ва шукуҳу азамати фарҳангу тамаддуни ҳудро нигоҳ дошта меоянд.

Мо ба ин ҳақиқат хӯ гирифтаем ва ифтихор мекунем, ки аҷдодони мо офарандагони асосии яке аз зеботарин шеъру адаби дунё мебошанд, то ҷое, ки ҷомеаи фарҳангии ҷаҳон дар бисёр маврид моро тавассути ҳамин адабиёт ва фарзандони номдори он мешиносад. Ин адабиёт ҳамон оинаи тамомнамоест, ки ҳалкҳои дигар дар он чеҳраи фарҳангӣ ва сирату сурати маънавии моро, бидуни ороишҳои дурӯғин, ошкору равшан мебинанд ва дар хоҳанд ёфт, ки ниёкони хушному хушкори мо дар тӯли таъриҳи дуру дарози зиндагии хеш чи нақши фарҳангие дар минтақа бозиданд, чи доду гирифте бо ҳамсоягон доштанд, ба онҳо чи доданд, аз онҳо чи гирифтанд ва монанди он, ки барои шинохти миллати мо бисёр арзишманд аст.

Шояд муболиға набошад агар гӯем, ки сиришти маънавӣ ва сохтори фикрии мардуми мо чунон нарму латиф ва хаёлангезу бадеӣ бофта шудааст, ки ҳеч ангезаву эҳсосоти дигари отифӣ дар рӯҳи ӯ ба андозаи шеър нуфузу таъсир надорад. Ба қавли Зебуннисои нозукхаёл: “Ҳар ки дорад майли дидан, дар сухан бинад маро".

Ингуна суҳанпарастӣ ва қадри он бисёр сухансанҷу фарҳангшиносонро ба шигифт оварда ва онҳо дар ҳайратанд, ки ин чӣ миллатест, ки фарзандони вай аз сухан муъҷиза сохтанд?

Дар бораи чойгоҳи тоҷикон ва Тоҷикистони кунунӣ дар ин чуғрофиёи фарҳангӣ ва таърихи тӯлонӣ кофист суханони устод Саид Нафисиро ба ёд биёрем, ки гуфтааст:

"Бад - ин гуна ҳаргоҳ Тоҷикистон бигӯянд, мақсуд ҳамон сарзаминест, ки аз оғоз ориёиёни эронӣ ва порсизабонон дар он ҷо зистанд ва сарзамини аслии забони дарӣ, яъне форсии адабии имрӯз аст.

Тоҷикон ва Тоҷикистон то оғози қарни даҳуми ҳиҷрӣ (XVII), ки ӯзбекон дар Осиёи Марказӣ мусаллат шуданд, ҳамеша бо тарихи Эрон шарик буданд ва таърихи Эрон ва Тоҷикистонро наметавон аз ҳам чудо кард".[1]

Аммо тайи ду-се садсолаи ахир, чунон ки болотар шунидем, қаламрави интишори ин забону адабиёт коҳиш ёфта ва имрӯз дар он чанд давлати хурду калони ба ҳам дӯсти ором ва баъзеъҳо, мутаассифона ноором ҷойгир аст.

Бино ба муносибатҳои неки ҳамсоягӣ миёни Тоҷикистон ва Эрону Афғонистон дар замони шӯравӣ, аз солҳои 1950 - ум ба ин тараф омӯзиш ва таҳқиқи адабиёти муосири ин кишварҳо дар Тоҷикистон ба таври ҷиддӣ оғоз шуд ва ба тадриҷ дар адабиётшиносии тоҷик мактаби наве ба номи шарқшиносӣ, бо риштаҳои эроншиносӣ вa афғонистоншиносӣ боз гардида, осору намунаҳои шеъри баъзе шоирони муосири ин кишварҳо ба чоп расид. Аз ин рӯ ҳонандагони тоҷик бо намунаҳои ин девони нави шеъри ҳамсоя ва бисёр гӯяндагони номдори он аз дер боз ошно буда, суруду таронаҳои дилкаши онро мехонад ва меписандад.

Аммо бо кӯшоиши боби Истиқлол дар таърихи навини Тоҷикистон муносибатҳои байни ин кишварҳо мазмуну маънои сиёсии ба куллӣ нав гирифта, ба робитаҳои бевоситаи давлатҳои мустақили арсаи байналмилалӣ табдил ёфт.

Бинобар ин таҳаввулоти нави сиёсӣ ва густариши муносибатҳои мустақими сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ заминаҳо барои таҳкими робитаҳои адабӣ миёни адабиёти ин мамлакатҳои ҳамфарҳанг фарохтар ва дарвозаҳо барои ҳамкорӣ калонтар боз гардид.

Дар натиҷа, дар андак замон теъдоди зиёди китобу рисолаҳои илмӣ дар заминаи адабиёти муосири ин мамлакатҳо ва намояндагони барҷаста ва намунаи ашъори онҳо дар саҳфаи рӯзномаву маҷаллот ва дар шакли китобҳои мустақил пешкаши хонандагон гардид, ки зикри номи ҳамаи онҳо бемуболиға дафтаре ҳоҳад шуд. Аммо ҷои ташвишу нигаронист, ки хатароту таҳдидҳои сиёсӣ ва фарҳангии асри нав барои кишварҳои ҳавзаи фарҳанг ва забону адабиёти мо на танҳо идома дорад, балки печидатар шуда истодааст.

Мисоли равшани он сарнавишти сиёсии ҳамсояи ҳамфарҳангу ҳамзабони мо Афғонистон аст. Ҷангу лашкаркашиҳои маълуми абарқудратҳои дирӯзу имрӯз, низоъҳои тӯлонии дохилӣ, фирори фавҷ-фавҷи мардум, муҳоҷирати фарҳангиён ва оқибатҳои он, роҳи нашри ҳар гуна илму донишҳои ҷадид, офариниши шеъру ҳунар ва навҷӯиву навгӯиро дар миёни сокинони ин диёри адабпарвару фарҳангзо заиф сохтааст. Ва ё ҷангҳои хунини эълоншудаву эьлоннашуда, бо номҳои мухталифу ҳадафҳои мушаххас, авҷи ҷунбишҳои ифротгароиву террористӣ аз ҳар ҷониб, ки аз оғози садаи XXI дар Шарқи Наздик, ҷараён дорад, на танҳо оромиши сиёсӣ ва истиқлолияти мамлакатҳои минтақаро таҳдид мекунад, балки аллакай ҷони одамони бешумор, ҳаёти давлатҳо ва бисёр мероси таърихӣ ва фарҳангии миллатҳоро фуру бурдааст ва монанди он.

Дар чунин авзои мураккабу хатарзои сиёсӣ ва фарҳангии минтақа, дар баробари ҳифз ва пойдору устувор нигаҳ доштани истиклолияти ватан ва ваҳдати миллӣ, фарҳанг ва забону адабиёти мо низ барои муқовимат бо ин гирдбодҳои нави таърих ниёз ба ҳамкорӣ ва таҳкими робитаҳои адабӣ бо кишварҳои ҳамзабон ва муаррифии бештари чеҳраи худ дар ин ҳавзаи васеи адабӣ дорад.

Гомҳои ислоҳпазири зерин дар ин роҳ шояд беҷо набошанд:

- Ин матлаб низ ногуфта намонад, ки агар мо дар 60-70 соли гузашта муваффақиятҳое дар шинохти адабиёти муосири кишварҳои ҳамзабон дошта будем, вале дар мавриди омӯзиши шеъру адаби тоҷикии наздиктарин ҳамсоягони Мовароуннаҳри хеш - Ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна, ки таърихи фарҳангу тамаддуни ҳудро бо ҳам оғоз карда ва дар як киштии фарҳангӣ равон гаштем, кори назаррасе тақрибан сурат нагирифтааст. Бинобар ин хуб мебуд, агар осори адибони тоҷики ин мамлакатҳо бештар чоп ва ба хонандагони мо муаррифӣ мешуд, то он ки ҳам ҳамкории адабӣ бошад ва ҳам мояи ташвиқу рӯҳбаландии онҳо гардад.

- Ҳамчунин бояд дар назар дошт, ки тоҷикон бо ҳамзабонони хеш асрҳо боз дар кишварҳои гуногуни минтақа, дар шароити иҷтимоиву иқтисодӣ ва муҳити фарҳангии гуногун ва ҳатто низомҳои сиёсии мухалиф зиндагӣ карда, роҳҳои ноҳамгуни таърихиро паймудаанд.

Вобаста ба ин дар шеъру адаби онон, махсусан аз оғози садаи ХХ ба ин тараф, таҳаввулоту дигаргуниҳои зиёде рух додааст. Мактабҳои нави адабӣ, сабку шеваҳои бесобиқа падид омаданд ва суханварони барҷаста, зуҳур карда, осори гаронқадре ба адабиёти кишварҳои замони худ ва дар маҷмуъ ба ганҷинаи умумии шеъри даврони нави форсӣ-дарӣ-тоҷикӣ афзудаанд.

- Бинобар ин таърихи нави адабӣ ва ин девони ҷавони рангоранг бояд баррасӣ ва намунаҳои он пешкаши ҳонандагони тоҷик гардад, то он ки ҷавонони шеърсарои мо аз дастоварду бозёфтҳои адабии онон баҳра бардоранд. Чунин доду гирифтҳои адабӣ ва ё таъсирпазирӣ дар таърихи адабиёти муштараки мо ҳамеша вуҷуд доштааст. Сухансароёни гузаштаи мо аз ҳар шаҳру деҳоти ин ҳавзаи адабӣ, ки барнахоста бошанд, барои ҳамаи мардуми ин сарзамини васеъ яксон азизу муҳтарам буданд, аз ашъори якдигар илҳом гирифта, ҳамдигарро тақлиду пайравӣ мекарданд, ки ин ҳам як навъ эҳтирому ихлос буд ва гоҳе ҳам майдони кувваозмоӣ.

- Ин огаҳиҳову ошноиҳо дар маҷмуь, манбаи илҳом, сайқали маҳорати ҳунарӣ, сабқату мусобиқа, ва кӯшишҳои баробархоҳиву бартариҷӯӣ дар байни шоирони ҷавон гардида, дар маҷмуь боиси навҷӯиву навоварӣ хоҳанд шуд.

Аз сӯи дигар, дар сурати ҷамъ омадани чунин маводу маълумот, шинохти амиқтар, муқоисаву муқобилаи ашъори муосирони суханвари ҳамзабон, чеҳраи воқеъии шеъри нави тоҷикӣ, вазъи кунунӣ, вижагиҳо ва дар маҷмуъ ҷойгоҳи он дар ҷуғрофиёи имрӯз ҳам васеи адабиёти форсӣ, дарӣ ва тоҷикӣ равшантар намоён ҳоҳад шуд.

- Дар ҷараёни сохтмони ин "ҷабҳаи дифоъ” албатта , ҳимоят ва ташвиқу муаррифии дастовардҳои адабиёти нави тоҷикӣ ва пешсафони он набояд фаромӯш шавад. Инҷониб бо камбуди азими дониши худ дар ин замина, дохили баҳсу доварӣ дар ин фан нашуда, ин ҳақиқатро гуфта метавонем, ки ин фасли нави китоби куҳан аз нигоҳи вусъати андеша, сабку шеваҳои адабӣ, зуҳури истеъдодҳо ва осори зебо аз фаслҳои дурахшони таърихи адабиёти мо буда, комёбиҳои зиёди ҳунарӣ, навовариҳои солим ва суҳансароёни тавоно дорад.

- Мавзӯи дигаре, ки барои адабиёти мо аҳамияти амалӣ дорад, он аст, ки шеъру адаби мо, бо вуҷуди коҳиши ҷугрофиёи он, ки болотар ёд шуд, ҳанӯз ҳам дар минтақа бозори гарми серхаридор дорад. Бино ба тахминҳо хеле бештар аз сад миллион одамони рӯи замин бо мо ҳамзабонанд ва теъдоди зиёди дигаре аз дӯстдорони шеъру адаби мо мебошанд.

- Бино ба чунин бозори гарм адабиёти мо бояд ба ин бозор колои ба истилоҳ “рақобатпазир”, ки хушбахтона дар ганҷинаи он чунин бори нафисаи бозоргир бисёр ҷамъ шудааст, пешниҳод намояд. Бо доштани чунин сарвату дороӣ мо ба ин бозори пурмуштарӣ бояд ба ҷуръат дохил шуда, маҳсулоти тару тозаи адабии худро ба намоиш гузорем ва дар ин дунёи паҳновар, қадам бебоктар гузорем, зеро ки мо ҳам дар ин куҳандиёр аз соҳибхонаҳоем.

Тавзеҳот илова шавад

Мақолаҳои дигар...

Саҳифа 2 аз 416