САҲМИ АКАДЕМИК Б.ҒАФУРОВ ДАР БАРТАРАФ НАМУДАНИ ОҚИБАТҲОИ ЗИЛЗИЛА ДАР НОҲИЯИ
ОФАДЗАДАИ ҲОИТ
Муаллиф: доктори илмои таърих,
профессор Абулҳаев Рақиб
Дар тӯли солҳои мудҳиши Ҷанги Бузурги Ватанӣ дар Тоҷикистон базаи моддӣ-техникии хоҷагии кишоварзӣ ниҳоят коста гардида, майдони заминҳои киштбоб ва вобаста ба он қувваи корӣ низ кам гашт. Махсусан, дар ин давраи мураккаби таърихӣ нисбати истеҳсоли зироати ба хоҷагии халқ ниҳоят лозимӣ пахтакорӣ зарари калон расонда шуд. Аз ин рӯ баҳри ҳарчи зудтар барқарор ва минбаъд икишоф додани ин соҳаи муҳими кишоварзӣ ба ғайр аз мустаҳкам кардани базаи моддӣ- техникӣ, ичунин сари вақт аз ҳисоби деҳқонони ноҳияҳои кӯҳӣ, ки аз камбудани замин азият мекашиданд бо қувваи корӣ таъмин кардан лозим буд.
Дар солҳои минбада ба Тоҷикистон бадарға кардани халқҳои дигар ва муҳоҷирон аз мавзеъҳои берун аз ҷумҳурӣ низ мувофиқи мақсад набуд, ки дар ин хусус муншии аввали ҳизби коммунистии Тоҷикистон Б. Ғафуров ба органҳои болоии салоҳиятдори Иттиҳоди Шуравӣ бо далелу бурҳонҳои боварибахш собит кард.
Дар он солҳо, дар қисми марказии мамалакат ва Тоҷикистон ашхосе пайдо шуда буданд, ки майлу хоҳиши аз манотиқи марказии Шуравӣ ба Тоҷикистон муҳоҷир кардани ин аҳолиро доштанд. Масалан, мунши дуюми КМ ҲК Тоҷикистон П.С. Обносов дар ёддоштҳояш менависад, ки “барои ободии водии Вахш аз Украина интиқоли теъдоди муайяни одамон пешниҳод шуда буд.” Вале аз бобати таркиби иҷтимоии гурӯҳи мазкур на ҳама кас воқиф буд. Танҳо ба Б.Ғафуров ва амсоли ӯ фидоиёну сарсупурдагони миллати тоҷик маълум буд, ки чунин “ғамхорӣ”ба ҳамватанонаш чӣ оқибатҳое ба бор хоҳад овард.
Ба Б. Ғафуров гаштаю баргашта бо далелҳои боварибахш исбот намудан зарур буд, ки дар худи ҷумҳурии Тоҷикистон захираҳои меҳнатии ниҳоят арзону камхарҷ фаровон аст ва аз ин рӯ аз Украина кӯчонда овардани қувваи когарӣ ҳам аз ҷиҳати иқтисодӣ ва ҳам аз диди этникӣ зараровар хоҳад буд.
Дар солҳои пас аз ҷангӣ чун солҳои пешина мавзеи асосии муҳоҷирати деҳқонони ҷамҳурӣ водии Вахш ва водии Ҳисор ба ҳисоб мерафт, ки он баҳри пешрафти минбаъдаи соҳаҳои кишоварзӣ ва қабл аз ҳама пахта мусоидат мекард. Ва вобаста ба ин қисми асосии буҷети давлатӣ ба чорабиниҳои муҳоҷиргардонӣ ҷудо карда, ба харҷи ҳамаҷонибаи ин водиҳо сарф карда мешуд.Чунин амал аз он иборат буд, ки мувофиқи нақшаи ҳаллӣ масоили солҳои пас аз ҷангӣ навбати азхудкунии махсусан водии Вахш яке аз вазифаҳои аввалиндараҷаи рӯз ҳисоб мешуд. Аввали соли 1948 аз ноҳияҳои Данғараву Ёвон ва Норак ба колхозҳои пахтакори ноҳияи Куйбишев зиёда аз 700 хоҷагиҳои деҳқонон барои кору зиндагии доимӣ муҳоҷир гардонида шуданд.
Чунин ҷараён дар ҷумҳурӣ бо субот давом дошт. Масалан, танҳо дар зарфи соли 1948 аз 16 ноҳияҳои кӯҳиву баландкӯҳ қариб 5 ҳазор хоҷагиҳои деҳқонон ба водиҳо муҳоҷир гардида, онҳо сари вақт бо заминҳои назди хона, ки зиёда аз 1,2 ҳазор гектарро ташкил мекард, таъмин гардиданд[2]. Масъалаи бо ибтикори муншии аввали Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон Б.Ғафуров дар солҳои пас аз ҷангӣ ташкил кардани муҳоҷирати дохили ҷумҳурӣ, барои барқарор намудани хоҷагии халқ ва аз ҷумла хоҷагии кишоварзӣ ба ғайри азхуднамудани заминҳои бекорхобида мавқеи ҳалкунанда дошт. Дар ин ҷо хонанда саволе ба миён монданаш аз эҳтимол дур нест, ки гуяд, - муҳоҷирати дохилӣ ба воқеаи зилзилаи ноҳияи Ҳоит чӣ муносибате дорад? Зеро муҳоҷирате, ки мо баъзе мисолашро овардем дар таърихи Тоҷикистон муҳоҷирати ихтиёрӣ баҳри азхудкуни заминҳои асрҳои аср азхуднакарда ва бо мақсади инкишофи хоҷагии кишоварзӣ ва баланд бардоштани дараҷаи некуаҳволии деҳқонони камзамину безамин ташкил карда шуда аст. Дар таърихи давраи шуравии ҷумҳурии Тоҷикистон инчунин муҳоҷирати маҷбурӣ дида мешавад, ки характери объективӣ дорад, аз ҷумлаи заминларза, фаромадани кӯҳпора, тармафароӣ, селбиёӣ ва ғайра ки берун аз иродаи инсон баамал меоянд.
Ба ин воқеа заминҷумбии ноҳияи кӯҳсори Ҳоит мисол шуда метавонад. Тобистони соли 1949 ба сари меҳнаткашони кӯҳистони тоҷик, ки асрҳои аср ҷафо мекашид, мусбати бисёр ҳам сангине бор шуд. Бар асари зилзилаи ниҳоят сахти якчандрӯза (моҳи июли соли 1949) ноҳияи Ҳоити водии Қаротегин ба харобазор табдил ёфт, дар натиҷа дар муддати чанд рӯзи ташвишовар ҷумҳурии Тоҷикистон ҳам талафоти моддӣ ва ҳам талафоти ҷонӣ дод. Дар ин рӯзҳои ниҳоят сангину ғамангез барои меҳнаткашони водии Қаротегин ва умуман Тоҷикистони нав аз шикасту рехти ҷанги хонумонсӯзи зиддӣ гитлерӣ баромада, ба ободии мулк шуруъ кардаистода, боз ба ин воқеаи ногаҳонии табиӣ дучор гардид.
Ба души меҳнаткашони ҷумҳурӣ ба зами масъалаҳои ниҳоят зиёди баъди ҷангии барқарор намудани хоҷагии халқи харобу фалаҷ гашта, боз як масъалаи ниҳоят фоҷиавори дигар,ки ҳалли он бисёр душвор ва ниҳоят фаврӣ ва ғайри чашмдошт ба назар мерасид, ҳамаро ба ташвиш ва ба бесару сомонӣ водор намуд. Барои аз ин душвории пешомадаи ногаҳонӣ баромадан роҳу воситаҳои реалиро ҷусту ҷуй мебоист кард. Ин вазифаи масъулиятнок ба души роҳбарияти ҷумҳурӣ ва қабл аз ҳама ба муншии аввали кумитаи марказии Ҳизби коммунистии Тоҷикистон шахси оқилу дурандеши ҳамон замон Б. Ғафуров меафтад. Барои ҳалли таъҷилии одамонро аз ин фалокати табиии ногаҳон руй дода, халос карда, барои онҳо ҷову макони муваққатӣ ҷудо карда, бо хуроку пӯшок таъмин кардан, пленуми ғайри навбатии таъҷилӣ даъват карда мешавад. Дар ин ҷамъомад бо ташабус ва роҳбарии бевоситаи Б. Ғафуров комиссияи давлатии рафъи оқибатҳои харобиовари зилзила, аз байни шахсони салоҳиятдор ташкил карда шуда, ба назди ҳар як аъзои ин комиссия вазифаҳои мушаххас, аз ҷумла сабабҳои ин воқиаи табиро муайян кардан ва бо таври таъҷилӣ барҳам додани оқибатҳои вазнини он гузошта шуд.
Ба ҳайати ин комиссия ба ғайр аз олимону мутахасисони соҳаи зилзиласанҷӣ, инчунин М. Шогадоев ҳамчун раиси Раёсати Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки худ зодаи ин ноҳияи ҷабрдида буда, чун ҳазорон ҳамдиёриёнаш аз хешу ақрабои наздикаш маҳрум гардид, дохил карда шуд. Бо супоришу нишондоди Б. Ғафуров ӯ аз рӯзҳои аввали рух додани зилзила бо якҷоягии аъзоёни комиссияи таъсисёфта, пеш аз ҳама чораҳои аз офати табиӣ эмин нигоҳ доштани мардуми зинда монда ва маҷрӯҳу зарардидаи ноҳияи харобгаштаи Ҳоит ва ноҳияҳои ба он ҳамсоя бударо андешанд.
Бо супориши ва дастури Б. Ғафуров ба ин комиссияи ниҳоят масъулиятнок, инчунин мутахасисони соҳаи зилзиласанҷӣ бо сарварии директори стансияи зилзиласанҷии филиали Тоҷикистонии собиқ Академияи фанҳои Иттиҳоди Шуравӣ П.Г. Семёнов дохил карда шуданд. Вақто ки П.Г. Семёнов ба ҷои фоҷиа омада ҳамчун муттухасиси воқеаҳои замнҷумбӣ бо чашмони хеш он ҳодисаи ниҳоят даҳшатнок, ҳама ҷо вайрону валангоро дида, ҳуш аз сараш канд. Пас аз чанд рӯзи ором шудани ларзиши қишри замин П. Г. Семёнов, ба ташкилотҳои болии Ҷумҳурӣ ва филиали Тоҷикистонии Академияи илмҳои Иттиҳоди шуравӣ справка навишта дар он ба таври боварибахш сабабҳои фоҷиавии табиат ва оқибатҳои вазнини онро ба риштаи қалам кашид. Ин ҳуҷҷатро Б. Ғафуров бодиққат омӯхта, баъд бо мутахасиси зилзиласанҷ П. Г. Семёнов шахсан вохӯрда, боз аз сӯҳбат бо ӯ баъзе хулосаҳо бароварда, дар паӣ аз вайрониҳо халос кардани мардуми дар зери фалокат монда ва онҳоро ба ҷову макони нав таъмин кардан шуда, ташкилотҳои салоҳиятдор ва вазоратҳои марбутро вазифадор кард, ки бо ҳар роҳу восита ва фавран ин масъалаҳои дар он ҳолат аввалиндараҷаро бо тамоми шарту шароиташ иҷро бояд кард.
Директори стансияи зилзиласанҷии шаҳри Душанбе (дар он вақт Сталинабод) П. Г. Семёнов дар справкаи навиштааш чунин маълумотҳои аниқи рӯзу соат ва дақиқаи сарзадани ин воқеаи мудҳиши дар ноҳияи Ҳоит рӯй додаро овардааст. “ Стансияи сейсмологии “Сталинобод” рӯзи 8 июли соли 1949 соати 7 51 дақиқа ва 12 сония заминҷумбие, ки қувваташ 1V балл буд ба қайд гирифт ва пас аз он соати 8 ва 02 дақиқаю 48 сония дуюм бор такрор шуда, қуваташ 111 баллро ташкил медод. Маркази заминҷумбӣ 195 км дуртар аз Сталинобод ва 15-20 км дар шимолу ғарбии Ҳоит муайян карда шуд. Ин маълумотҳо фавран ба Шурои Вазирони РСС Тоҷикистон ва ба институти Геофизикии АФ СССР хабар дода шуд. Дар шаҳри Станинобод якчанд маротиба заминҷумбӣ мушоҳида карда шуд.
Соати 9 ва 54 дақиқа бо вақти маҳаллӣ маротибаи сеюм заминҷумбие рух дод, ки он фавқулода ва ғайри оддӣ ба назар мерасид. Як зарбаи сахти вертикалие (амадӣ, шоқулӣ) ба амал омад, ки шахсони рост истода ба замин афтода ва нишастагиҳо чаппа мешуданд. Иморатҳо ба замин яксон шуданд.
Ҳамаи ин ғурришу гулдуроси тупу танки пуриқтидорро ба хотир меовард. Одамони бо пояшон рост истода, кӯшиш мекарданд, ки гурехта худро аз бало халос намоянд, аммо замин аз ҷояш беҷо мешуд, яъне мекафид ва ҳар чизе, ки вомехурд ба коми худ мекашид.
Бисёриҳо ин воқеаро аз болои матраси пружинӣ рафтан муқоиса мекарданд. Одамони афтида кӯшиш мекарданд, ки аз ҷояшон хезанд, аммо наметавонистанд, зеро замин ба ҳар тараф майл мекард, ҳар кас кӯшиш мекард, ки ба ягон чизе часпида гирад, ҳамаи чунин воқеа дар муддати як чанд дақиқа рух дода буд. Ҳамаро ҳисси тарсу ваҳм ва даҳшат фаро гирифт.
Болои ин чунин ҳодисаҳои нохуш, яке ғурришу гулдуроси воҳиманоки санг ба санг задани ғайри оддӣ ба гуш меарасад. Ин ғурриш аз ҷониби шарқии дараи Оби Дараи Ҳавз сар зада, бо худ як хамираи сиёҳи 100-150 метраро, ки бо суръати ниҳоят тез ба ҳар тараф паҳн шуда, дар роҳи худ ҳама чизро несту нобуд мекард овард. Ҳамаи ин воқеаи ниҳоят даҳшатовар як чанд дақиқа давом кард. Шахсони аз ин бало халос хурда, бо он чизе, ки дар тан доштанд ба қисми ҷануб ба сӯи дарёи Сурхоб гурехтанд. Ҳамин тавр, маркази ноҳия Ҳоит бо хоки нарму мулоим пӯшида шуд, ки баландии он аз 20 то 70 м. ташкил мекард. Ҳоит ҳамчун нуқтаи ҷуғрофӣ барҳам хурд.
Дар водии дарёи Ясман бисёр деҳаҳо монанди Ҳоит, бо тармаи лойфишон олуда шуданд ва қисми дигарашон тамоман вайрону валангор гашта буданд. Одамони дар тарсу ҳарос монда дар як ҷой ғун шуда, мунтазири ёрӣ мешуданд, дар байни онҳо одамони маҷрӯҳшуда низ буданд.
Чунин вайроншавии сахт инчунин дар водии дарёи Оби Кабуту Ярхич низ дида мешуд. Маркази ноҳияи Қалъаи Лабиоб, аз заминларзаи сахти 10 июл (10 балл)пурра вайрону валангор гашт.
Таъсири ҳамин заминҷумбӣ ба шаҳри Сталинобод ҳам расид ва қуввати он ба 6,5 балл баробар буд. Аммо, ягон харобӣ ба шаҳр нарасидааст. Маркази заминҷубии шиддатноке, ки 10 июл сар зад 2-3 км аз қисми шарқии Ҳоит қарор дошт.
Ҳаминро бояд зик кард, ки дар бораи миқдори зарари моддӣ ва ҳам маънавии фоҷиаи Ҳоит то имрӯз ба ҳеҷ фард то охир аниқу равшан нест, зеро дар он солҳои вуҷудияти Ҳокимияти Шуравӣ чунин ҳодисаҳои ғамангези табииро рӯи кор намебароварданд. Танҳо аз рӯи ёддоштҳои баъзе шахсоне, ки ба ин ҳодиса бевосита ва ё бавосита огоҳанӣ доштанд баъзе маълумотҳои баҳсталабро гирифтан имкон дорад. Соли 1998 Муҳаммадҷон Мирзошоев “Фарзонамард” ном китобро ба муносибати ҷашни 100 –солагии зодрӯзи Мунаввар Шогадоев аз чоп баровард, ки дар он баъзе маълумотҳо оиди фоҷиаи Ҳоит ҷой дорад. Масалан, дар ин хусус аз ҷумла гуфта шудааст:”Соли 1949. 10 –ми июл, он рӯз ҳаво хеле гарм буд.Чангу ғубори ҳайратовар ва асрорагез тамоми атрофро фаро гирифт. Соати 9-10-и рӯз дар қаторкӯҳҳои Қаротегин даҳшатноктарин зилзилае ба амал омад, ки қувваи он 9-10 баллро ташкил медод. Дар натиҷа қисми болоии кӯҳи Чуқурак канда шуда шаҳри Ҳоитро аз саҳифаи таърих нобуд сохт. Ба асари ин зилзилаи даҳшатовар ҳамчунин 150 маҳалаи аҳолинишин хароб гардид. Ва аз ҳама сангитарин дардҳо он буд, ки ҳазорон одамон қурбони ин фалокати даҳшадбори табиат гардиданд. Комиссияи давлатӣ ҳамон шабу рӯз шумораи қурбоншудагонро 18 ҳазор зикр кардааст... Аз рӯи нақли шоҳидон дарёи Оби кабуд ҷасади садҳо одамонро ба рӯди Вахш партофта, аз ду соҳили поёни дарё одамон онҳоро гирифта, гӯрондаанд. Ин то дуриҳои дур идома ёфтааст.”
Дар ин хусус инчунин арбоби намоёни давлатӣ, собиқ раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Назаршо Додхудоев чунин нақл кардааст:”Зилзилаи Ҳоит Мунаввар Шогадоевро сахт ба истироб овард. Одатан ӯ, худ одами хеле ҳассос ва дилсӯз буд. Аммо қавиирода. Рӯзҳои аввал худаш чанд бор ба самолёт савор шуда, ба он ҷо рафт. Чангу ғубор ҳанӯз паст нашуда , чизеро дида намешуд. Шогадоев дар самолёт дар болои Ҳоит чарх зада, ба поён хурока ва либосу палос партофт. Дар хотир дорам, ки рӯзи аввал ӯ аз Душанбе (Сталинобод) чанд бор ба Ҳоит парвоз карда, баргашт. Озуқа ва либосро дар ҳар куҷо аз боло мепартофтанд, то ки одамони боқимонда, андаке ҳам бошад тасаллӣ пайдо намоянд. Ҳамчунин доруворӣ, пахта, дока ва дигар чизҳои табобатӣ ба замин партофта мешуд. Охир Ҳоит дар водии Қаротегин як шаҳраки хеле ободу зебо буд.
Дар бораи Ҳоити қабл аз фоҷиа академики академияи миллии Тоҷикистон шодравон Аҳрор Мухторов, ки се соли ҳаёти ҷавониаш (1935-1938) дар он ҷо гузашта аст дар хотираҳояш аз ҷумла гуфтааст:” Вақте, ки номи Ҳоитро мешунавам ё ҳоитиёнро мебинам, пеши назарам оби лойолуди дарёи Сурхоб, оби нилгуни дарёи Оби Кабуд, дарёчаи шӯхи Оби Ясман ва дар соҳили ин се дарё манзараи нотакрори Ҳоит пеши чашм ҷилвагар мегардад. Боғҳои серсабзи он , дарахтони азимҷуссаи чормағзу нок, себу шафтолу ва ҳама навъи дигар дарахтони босамару бесамар, ки аз соҳили дарёи Оби Кабуд доман кашида, ба тарафи дара баланд шуда мерафтанд. Аз даруни ҳамин дара пораи кӯҳ канда шуда Ҳоитро абадан зери сангу хок гӯронида аст.”
Ба гуфтаи академик А. Мухторов пас аз зилзилаи Ҳоит мардуми Қаротегин хайру худоии зиёд карда, ба арвоҳи таги хокмондагон ва шукри зиндамондагон бахшиданд. Мардум ба тақдираш тан дода , аз паи зиндагии худ ва молу ҳол шуда, муҳоҷират карданд.
Ҷои шакку шубҳа набуд, ки дар шароити онвақта, ки Тоҷикистон дар паси барқарор кардани харобиҳои ҷанг қарор дошт, имконияти бо тезӣ барқарор кардани Ҳоити вайрону валангор гашта вуҷуд надошт. Барои азобу шиканҷа накашидани мардуми аз фалокати табиӣ зинда монда бо тавсияи Б. Ғафуров дар як муддати кӯтоҳ аз тамоми имкониятҳои дохилӣ истифода бурда, аҳолии боқимондаи ноҳияи харобгаштаи Ҳоит ба ноҳияҳои вилояти Сталинобод ва қабл аз ҳама ба ноҳияҳои водии Вахш кӯчонида шуданд. Дар ҷараёни кӯчонидани мардуми зарардида, дар он солҳо душвориҳои зиёде ба пеш меомаданд, ки қабл аз ҳама масъалаи сари вақт таъмин накардан ва нарасидани нақлиёт маҳсуб буд. Аз ин рӯ Б. Ғафуров роҳбарони хоҷагиҳои ноҳияҳои марказӣ ва ҷанубии ҷумҳуриро сафабар намуданд, ки нақлиётҳои боркаш фавран барои ба ҷои таиншуда бурда расонидани хоҷагиҳои аз заминларза ҷабр дида бе шикасту рехт бурда расонида шавад. Баробари ин КМ ҲК Тоҷикистон бо роҳбарии Б.Ғафуров сардорони ноҳияҳои вилояти Сталинобод ва водии Вахшро вазифадор карда шуд, ки ҳоитиёнро бо тезӣ бо ҷову манзил, хурду хурок таъмин намоянд.
Муҳоҷирати мардуми Ҳоит аз рӯи зарурат сурат гирифта, ба муҳоҷитари пешакӣ ба нақша гирифтаи ҷумҳурӣ ҳамроҳ шуда, соли 1949 қариб ба 5,5 ҳазор хоҷагӣ расид, ки аз он зиёда аз 4,3 ҳазораш ба 14 ноҳияҳои вилояти Сталинобод тақсим шуданд.
Ҷараёни муҳоҷирати меҳнаткашони Ҳоити аз зилзилаи ниҳоят бошиддати чандинбора эмин монда, ба ноҳияҳои вилояти Сталинобод ва пеш аз ҳама ба ноҳияҳои водии Вахш, ки ғайри чашмдошт ба вуқуъ омада буд, барои Тоҷикистон дар солҳои серташвиши барқарории пас аз ҷангии хоҷагии халқ ва ба таври таъҷилӣ ва муташаккилона сомон додани он кори ниҳоят душвору заҳматталаб буд. Ба ҳамаи душвориҳо моддиву маънавӣ ва ҳатто равонӣ нигоҳ накарда, бо сарварии ташкилоту аъзои болоӣ ва маҳаллии ҳизбӣ, давлатӣ, хоҷагӣ, бо дастгирии ҳамаҷонибаи меҳнаткашонӣ ҷумҳурӣ, ва роҳбарии хирадмандонаи фарзанди фарзонаи халқи тоҷик Б. Ғафуров дар муддати нисбатан кӯтоҳ тамоми воситаҳои нақлиёти онвақтаро истифода бурда, ҳоитиёни офатзада ба ноҳияҳои номбурда ҷо ба ҷо карда шуданд. Ҳамин тавр , соли 1949 муҳоҷирати аҳолии боқимондаи ноҳияи Ҳоит ба ҷараёни муҳоҷирати ба нақша гирифта ҳамоҳанг гардида, шумораи онро афзун сохт.
Аммо бояд зикр кард, ки дар ҷараёни гузаронидани ин чорабинӣ чун солҳои пешина аз ҷониби Раёсати муҳоҷигардонии назди Шурои Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон, кумитаҳои иҷроияи вилоятӣ ва ноҳиявии маҳалҳои баромад ва макони нави фотеҳони заминҳои навкорам ба хатогиҳо, каҷравиҳо ва ҳатто баъзан ба амалиётҳои зуриву маъмурӣ роҳ дода шуданд, ки чунин амал бештар ба хоитиҳои нав муҳоҷиршуда,зарари зиёд мерасонд. Инро ба эътибор гирифта, бо ибтикори Б. Ғафуров дар бюроҳо ва пленумҳои КМ ПК Тоҷикистон мунтазам масъалаи беҳтар намудани ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии муҳоҷирон мавриди муҳокима қарор мегирифт.
Ҳамин тавр, бо мурури гузашти вақт ва кору кирдори самаранок ҳаёти маишиву мадании меҳнакашон сол аз сол беҳтар гардида, барои эҳёи Ватани бобогиашон - ноҳияи Ҳоит доимо дар кӯшишу талошанд ва дар муддати зиёда аз 74 соли пас аз зилзила он аз нав эҳё гардид. Махсусан дар зарфи 32 соли истиқлолияти Ҷумҳурӣ, ки бо ибтикори Асосгузори Сулҳу Ваҳдат, Пешвои Миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, масъалаи рӯшти ҳамаҷонибаи деҳот ба миён гузошта шудааст, имрӯз мо мебинем, ки деҳоти тоҷик аз ҷумла собиқ Хоити дар зери кӯҳ монда, ба яке аз ноҳияҳои ободу зедо мубаддал гаштааст.
Тавзеҳот илова шавад
АВОМИЛИ ИНСОНӢ ДАР ГУСТАРИШИ ФАЪОЛШАВИИ ФАРД ВА ҶОМЕА
Имрӯз дар санаи 10.11.2023 дар толори Маркази мероси хаттии назди раёсати АМИТ Мизгирди илмӣ-амалӣ дар мавзуи "МАВҚЕИ ИЛМҲОИ АНТРОПОЛОГӢ ДАР ОМӮЗИШ ВА ТАШАККУЛИ ШАКЛҲОИ ШУУРИ ҶАМЪИЯТӢ" баргузор гардид.
Мизгирдро директори Маркази антропологияи АМИТ, узви вобастаи АМИТ Муҳаммадалӣ Музаффарӣ ифтитоҳ намуда, ҷиҳати таносуби объекту предмети антропология ва улуми антропологӣ ҳарф зад. Номбурда улуми антропологиро тибқи объекту предмети онҳо ба 10 илми ҷудогона ҷудо намуд: сиёсӣ, ҳуқуқӣ, физикӣ, биологӣ, тиббӣ, фарҳангӣ, иҷтимоӣ, криминалистӣ, динӣ ва фалсафӣ. Мавсуф тазаккур дод, ки омили инсонӣ фаъолияти инсонро дар замони мо дигаргун кардааст. Ба қавли номбурда, алҳол муҳаққиқон ба ҳама навъҳои фаъолият назар афканда, аммо худи табиати инсонро мавриди омӯзиш қарор намедиҳанд.
Баъдан, ноиби президенти АМИТ, узви вобастаи АМИТ Муҳаммад Абдураҳмон бо сухани табрикӣ маърӯза намуда, таърихи кӯҳан доштани илмҳои антропологиро ёдрас кард. Ба қавли мавсуф, мушкили аслии муосир барои башар иборат аз ин аст, ки дар ҷомеаҳои муосир инсонҳои соҳибтафаккур кам шуда истодаанд.
Ҳамчунин, дар Мизгирди мазкур доктори илмҳои фалсафа Зиёӣ Х.М., номзади илмҳои сиёсатшиносӣ Сафарализода Х.Қ., номзади илмҳои фалсафа Баҳромбеков В.А. ва дигарон маърӯзаи илмӣ пешниҳод намуданд.
Зиёӣ Х.М. зимни суханронӣ иқрор кард, ки дар Ғарб ба антропологияи кибернетикӣ ва ҳарбӣ беш аз пеш таваҷҷуҳ менамоянд.
Антропология (аз юн. ἄνθρωπος — одам ва λόγος — илм) маҷмӯи фанҳои илмӣест, ки ба омӯзиши инсон, пайдоиш, инкишоф, мавҷудияти ӯ дар муҳити табиӣ (табиӣ) ва фарҳангӣ (сунъӣ) машғуланд.
Пайдоиши истилоҳи «антропология» ба фалсафаи аҳди бостон рост меояд. Файласуфи Юнони қадим Арасту (384-322 пеш аз милод) аввалин шахсе буд, ки онро барои муайян кардани соҳаи донише истифода бурд, ки пеш аз ҳама ҷиҳати маънавии табиати инсонро меомӯзад. Сарфи назар аз он ки истилоҳро ба ин маънӣ бисёре аз мутафаккирони классикӣ ва ғайриклассикӣ (Кант, Фейербах ва ғ.) ба кор бурданд, як фан ва мактаби махсуси фалсафӣ танҳо дар ибтидои асри XX бо номи «антропологияи фалсафӣ» машҳур гардид.
Истилоҳи «антропология» ба маънои аслии худ дар бисёр илмҳои гуманитарӣ (таърихи санъат, равоншиносӣ ва ғ.) ва дар теология (теология), фалсафаи динӣ низ то имрӯз истифода мешавад. Ҳамин тавр, дар педагогика муносибати антропологӣ ба тарбия ниёзманд мебошанд. Баъдтар донишҳои антропологӣ мураккабтар шуданд.
Дар мархалаи ибтидоии ташаккули антропология чун илм (асри XVIII - нимаи асри XIX) фаҳмиши васеи он ҳамчун илми умумибашарӣ дар бораи инсон, аз ҷумла таърихи табиат, ташкили ҷисмонӣ, психология, маданият ва забон ҳукмфармо буд. Аввалин консепсияҳои умумии табиати инсон ва ҷомеаи инсонӣ назарияҳои детерминизми ҷуғрофӣ ва эволютсионизмро пешгӯӣ мекарданд. Ба низом даровардани донишҳо дар бораи инсон дар нимаи аввали асри XIX бозёфтҳои илмии илмҳои гуманитарӣ: масалан, забоншиносии муқоисавии таърихӣ ва бозёфтҳои археологии ибтидоӣ мусоидат карданд. Дар миёнаҳои асри XIX нуқтаи назари эволютсионии инсон, аз ҷумла, бо рушди омӯзиши биологияи инсон ва эҷоди назарияи симиалии пайдоиши он (аз маймун) аз ҷониби Чарлз Дарвин алоқаманд буд.
Аз миёнаҳои асри XIX ҷамъиятҳои илмии антропологӣ таъсис ёфтанд. Соли 1855 дар Осорхонаи таърихи табиии Париж шуъбаи антропологӣ кушода шуд. Аввалин Ҷамъияти Антропологӣ дар Фаронса дар заминаи Ҷамъияти этнологии қаблан мавҷудбуда дар соли 1859 аз ҷониби Пол Брока таъсис дода шудааст. Ҳамин гуна ҷамъиятҳо дар дигар мамлакатҳо ба вуҷуд омаданд: соли 1863 дар Британияи Кабир (соли 1871 он бо Ҷамъияти этнологии қаблан мавчудбуда ба Институти шоҳии антропологӣ ҳамроҳ шуд) ва худи ҳамон сол дар Россия (Ҷамъияти дӯстдорони таърихи табиатшиносӣ, антропология ва этнография) ), соли 1869 - дар Олмон (Ҷамъияти антропология, этнология ва пеш аз таърих); Дар Италия аввалин шуда, соли 1868 Ҷамъияти антропология ва этнология дар Флоренсия ва дар соли 1871 дар Рим таъсис ёфт.
Баъдан, дар Фаронса ва Русия антропология асосан ҳамчун омӯзиши биология (физикӣ ё биологӣ, антропология) фаҳмида мешуд; дар кишварҳои англисзабон он инчунин омӯзиши фаъолияти иҷтимоӣ ва фарҳангии инсонро (иҷтимоӣ ё фарҳангӣ, антропология), дар Америкаи Шимолӣ инчунин археология ва забоншиносии таърихиро дар бар мегирифт.
Дар Иттиҳоди Шуравӣ антропология бештар ҳамчун илм дар бораи пайдоиш ва таҳаввулоти инсон ва нажодҳои ӯ, яъне антропологияи ҷисмонӣ фаҳмида мешуд.
ҲАЙАТИ ТОҶИКИСТОН ДАР НАМОИШГОҲИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ САЙЁҲИИ WTM ДАР ЛОНДОН ИШТИРОК ДОРАД
Ҳайати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Намоишгоҳи байналмилалии сайёҳии WTM, ки аз 6 то 8 ноябр дар шаҳри Лондони Шоҳигарии Муттаҳидаи Британияи Кабир ва Ирландияи Шимолӣ баргузор мешавад, иштирок дорад. Дар ин хусус ба АМИТ «Ховар» дар Кумитаи рушди сайёҳӣ хабар доданд.
Ба ҳайат Раиси Кумитаи рушди сайёҳӣ, намояндаи Дастгоҳи иҷроияи Презиженти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ширкатҳои хизматрасони самти сайёҳӣ, намояндагони васоити ахбори омма, роҳбарони корхонаҳои истеҳсоли армуғонҳо, роҳбарон ва омӯзгорони донишгоҳҳои ватанӣ, ки мутахассисони соҳаи сайёҳиро омода менамоянд, шомил мебошанд.
Дар ҳошияи намоишгоҳ ҳайати эҷодии шабакаи телевизионии «BBC World News» дар бораи маводи видеоӣ, ки аз ҷониби ин шабакаи бонуфузи ҷаҳонӣ оид ба иқтидори сайёҳӣ ва тарғибу ташвиқи зарфиятҳои соҳаи сайёҳии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия карда шудааст, ба ҳозирин тариқи рӯнамо маълумот пешниҳод намуда, онро барои истифода ба таври расмӣ ба намояндагони Тоҷикистон тақдим намуд.
Қобили тазаккур аст, ки ин маводи видеоӣ ҳамчун реклама оид ба иқтидори сайёҳии мамлакат тавассути шабакаи телевизионии «BBC World News» пахш мегардад ва дар ояндаи наздик тариқи шабакаи телевизионии «Euronews» низ пахш хоҳад шуд.
Дар доираи намоишгоҳ ширкатҳои сайёҳии ватанӣ барои тавсеаи ҳамкории мустақим бо дигар ширкатҳои сайёҳии хориҷӣ ёддоштҳои тафоҳум ба имзо мерасонанд.
Бояд гуфт, ки бо дастгирии ҳамешагии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон намояндагони соҳаи сайёҳии мамлакат дар намоишгоҳҳои бонуфузи ҷаҳонӣ ҳамчун узви комилҳуқуқи Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ (UNWTO) аз соли 2008 инҷониб дар чорабиниҳои байналмилалӣ иштирок намуда, захираҳои сайёҳии ҷумҳуриро дар арсаи байналмилалӣ таблиғ менамоянд.
ИМРӮЗ САЪДУЛЛО РАҲИМОВ ЗОДРӮЗ ДОРАД
Фарҳангшиноси тоҷик Саъдулло Раҳимов ҷиҳати пайдоиш ва тақвияти чунин бархурд дар миёни Шарқу Ғарб таваққуф намуда, оқибат чунин хулосаро воҷиб дидааст: “Бо таваҷҷуҳ ба ин ки Ғарб чӣ гуна осори Мавлоноро муштоқона мутолеа мекунад, шумо меандешед: дақиқан, Шарқ дар кадом самт ақиб мондааст? Дар тараққии моддӣ. Рушди моддӣ ва иҷтимоӣ бо тафаккури амалгароёна ҳамроҳ аст. Аммо оё чунин тафаккуре ҳамеша мунҷар ба рушди арзишҳои инсонӣ мешавад? Чаро дар Ғарб буҳрони рӯҳ вуҷуд дорад? Фард дар як калоншаҳри чандмиллионӣ зиндагӣ мекунад, ки дар он фановарӣ ва хидмат дар авҷи худ ҳастанд, аммо аз танҳоӣ, аз адами таваҷҷуҳ ба мушкилоти рӯҳии худ ранҷ мебарад? Дар Ғарб ҳамроҳ бо тавсеаи фановарӣ, илм, ақлгароӣ, иктишофи кайҳонӣ боз инҳирофи меъёрҳо мушоҳида мешаванд” .
Муҳаққиқи фалсафаи фарҳанг Саъдулло Раҳимов ҷиҳати иртиботи имрӯз бо гузашта ва дар ин замина кӯшиши муосирсозии дирӯзи башар дахолат карда, дар китобе бо унвони “Масоили мубрами фарҳанги тоҷикон” ин масъаларо шарҳ додааст: “Мо, албатта аз фикри мудернсозии гузашта дур ҳастем. Асосан, бо канор гузоштану маҳкум кардани чунин тамоил дар айни замон мебинем, ки тамоми он қавонини ҷаҳонӣ ва тафаккур, ки тавассути илми ҷадид кашфу тадвин шудааст, ба таври мантиқӣ ва таҷрибӣ механизмҳои оғози коркарди худро дар гузаштаи дур исбот менамоянд” .
Ҳамакнун, бармегардем ба матраҳсозии имрӯзу дирӯзи Саъдулло Раҳимов бобати муборизаи аздод, ки дар андешаи Зартушт мушоҳида мешуд. Мавсуф дар ин маврид мегӯяд: “Зартушт ба дарки ин нукта наздик буд, ки ҷаҳоне дар баробари нигоҳу дарки инсон зотан ба ин таззодҳо қарор мегирад ва асоси дигаргуниҳо, тағйирхӯриҳо ва ҳатто муборизаи аздодро ташкил медиҳад” . Ба қавли файласуф Комил Бекзода, фарҳанге, ки ба тоҷикон мансуб аст, аз замонҳои хеле қадимтарин то кунун дар асоси дуализми хештаншиносӣ такмил меёбад: аввалӣ худогоҳии этникӣ буда, бунёдгузори он Ҷамшед мебошад, дувумӣ худшиносии эътиқодист, ки онро Зартушт поягузорӣ кард, аммо фалсафаи Зартушт тибқи андешаи Комил Бекзода дар зеҳни бузургтарин файласуфон шуруъ аз Афлотун то замони зуҳури Ҳегел таъсиргузор будааст.
Машҳуртарин намояндагони раққосаҳои классикии Ҳиндустон
Муаллиф: Раҷабов Ҳабибулло
Дар мамлакате, ки рақси миллиаш дар тамоми ҷаҳон машҳур аст, табиист, ки шумораи раққосаҳову рақосҳои боистеъдод хеле зиёд аст. Барои ҳамин ҳам аз байни онҳо машҳуртаринашонро ёдовар шудан кори осон нест. Яке аз ҳамин гуна раққосаҳо Падминӣ (1932 – 2006) мебошад. Ин ҳунарпеша дар зиёда аз 250 филми ҳиндӣ рақс кардааст. Се хоҳарони болаёқат–Падминӣ, Лалита ва Рагинӣ дар рақс машҳур буданд. Дар ин сегона Падминӣ машҳуртарин буд. Падминӣ 35 соли умри худро бо шавҳараш Рамачандран дар ИМА гузаронда, он ҷо калонтарин мактаби рақси классикии ҳиндӣ кушодаст. Ҳангоми зиндагӣ дар ИМА, Падминӣ дар филмҳо нақш меофарид ва рақс мекард. Ҳамзамон гоҳ-гоҳе ба ватани худ – Ҳиндустон омада, ҳунари худро намоиш медод.
Падминӣ аввалин ҳунарпешаи Ҳиндустони Ҷанубӣ буд, ки ба ҷаҳони Болливуд ворид шудааст. Падминӣ ба ғайр аз филмҳои ҳиндӣ боз дар аввалин филми якҷояи Иттифоқи Советӣ ва Ҳиндустон «Саёҳати се баҳр» (1957) нақш дорад. Вай дар филми “Садоқат” бо раққосаи номӣ Виҷаянтимала рақс кардааст. Вай бо Раҷ Капур дар филмҳои«Дар замине, ки Ганг ҷорӣ аст» (1960), «Номи ман масхарабоз» (1972) нақш иҷро кардааст. Падминӣ сазовори бисёр ҷоизаҳо шудааст. Вай инчунин дар Фестивали умумиҷаҳонии ҷавонон ва донишҷӯён, ки дар шаҳри Маскав (1957) баргузор шуда буд, ҷоизаи "Раққосаи беҳтарини классикӣ"-ро гирифтааст.
Пандит Брижмохан Мишра барандаи ҷоизаи машҳури “Падма Вибҳушан” ва “Академияи драмаи мусиқӣ” мебошад. Бирҷу Маҳараҷ рақси классикии ҳиндӣ Катҳакро ба қуллаҳои нав расондааст. Вай дар драмаи рақсии Катҳак қоидаҳои муайяни ҳатмиро муқаррар кардааст. Вай ҷаҳонро саёҳат карда, дар баробари гузаронидани семинарҳо барои донишҷӯёне, ки Катҳакро меомӯзанд, ҳазорон намоишҳои рақсӣ ташкил намудааст. Пандит Биржу Маҳараҷ низ муассиси Калашрам аст.
Сонал Мансингҳ (тав. 1944) бо намуди рақси Одиссӣ машҳур аст ва ҳамчун раққосаи барҷастаи классикии Ҳиндустон шинохта шудааст. Сонал Мансингҳ фаъолияти рақсии худро дар соли 1962 оғоз кардааст. Вай дар Деҳлии Нав Маркази рақси классикии ҳиндиро таъсис додааст, ки дастпарваронаш хеле зиёд ва соҳибистеъдод мебошанд. Сонал Мансингҳ дар соли 1992 ба мукофоти “Падма Бҳушан” ва дар соли 1987 ба ҷоизаи “Академияи драмаи мусиқӣ” сарфароз шудааст. Вай боз дар соли 2003 Падма Вибҳушанро (дуюмин ҷоизаи олии шаҳрвандӣ дар Ҳиндустон) гирифтааст.
Малика Сарабҳайӣ- яке аз машҳуртартин раққоса ва ҳунарпешаи классикии ҳиндӣ, соли 1953 дар Аҳмадободи музофоти Гуҷарат дар оилаи раққосаи классикӣ Мриналини Сарабҳайӣ ва олими соҳаи кайҳон Викрам Сарабҳайӣ таваллуд шудаст. Малика дар рақсҳои “Кучипудӣ” ва “Бҳарататям” худро ҳамчун раққосаи боистеъдод ва соҳиби маҳорати баланд нишон додааст.
Малика аз овони ҷавонӣ ба омӯхтани рақс даст зада, дар 15-солагиаш аллакай дар филмҳои бадеӣ ҳунарнамоӣ кардааст. Вай дар Париж нақши Драупадиро (қаҳрамонзане аз ҳамосаи «Махабҳарата») бозида, соли 1977 сазовори ҷоизаи “Ситораи тиллоӣ” шудаст. Малика дар давоми фаъолияти босамари худ бисёр ҷоизаҳои миллӣ ва байналмилалро ба даст овардааст. Аз ҷумла, ба олитарин ҷоизаи давлатии Ҳиндустон “Падма Бҳушан” ва ҷоизаи “Академияи драмаи мусиқӣ” сарфароз гаштааст. Ҳоло Малика Сарабҳайӣ “Академияи драмаи мусиқӣ” -ро, ки дар Аҳмадобод ҷойгир аст, сарварӣ мекунад.
Рукминӣ Девӣ Арундал (1904-1986) раққосаи машҳури рақси Бҳарататям ва асосгузори рақси Калакшетра шинохта мешавад. Бо вуҷуди аз табақаи болоии ҷамъияти Ҳиндустон буданаш, ки барояшон рақс кардани занҳо чандон дастгирӣ намеёбад, тамоми умри худро ба ин санъат бахшидааст. Вай соли 1956 бо гирифтани ҷоизаи “Падма Бҳушан” сарфароз шудааст. Рукминӣ Девӣ бо фаъолияти сермаҳсули худ дар бахшҳои рақс, маориф ва фарҳанг маъруф аст. Раққоса барои ривоҷу таблиғи рақсу мусиқии классикии Ҳиндустон саҳми назаррас гузоштааст. Вай инчунин дар соли 1967 аз “Академияи драмаи мусиқӣ” дастгирии молӣ гирифтааст ва имрӯз дар рӯйхати “Ҳиндустон 100” аз ҷумлаи нафароне ҳаст, ки дар нерумандсозии санъати Ҳиндустон саҳми арзишманд доранд. Чанде аз огоҳон ишора ва ҳатто тасдиқ мекунанд, ки Рукминӣ Девӣ Арундал аз ҷониби Морарҷӣ Десай - нахуствазири Ҳиндустон пешниҳод шуда будаст, ки Президенти Ҳиндустон шавад, вале ӯ рад кардааст. Рукминӣ Девӣ инчунин бо талошҳои худ дар ҳифзи ҳуқуқ ва ҳифзи ҳайвонот машҳур буд. Ин раққосаи номӣ аввалин зан дар таърихи Ҳиндустон мебошад, ки ба ҳайси узви Раҷя Сабҳа - палатаи болоии парлумони Ҳиндустон, таъйин шуда буд. Вай инчунин барои қавитар ва равшантар кардани санъати рақс ва дигар ҳунарҳои анъанавии мардуми Ҳиндустон ҳиссагузор аст.
Шована Нараян. Раққоссаи машхури Катҳак Шована Нараян 17 феврали соли 1949 дар Банголаи Ғарбӣ таваллуд шудааст. Вай дар солҳои 1970-ум худро ҳамчун раққосаи боистеъдод муаррифӣ карда, маҳбубият ҳосил кардааст. Рақсҳои ӯ пур аз паёмҳои илҳомбахш мебошанд. Рақси ӯ ифодаи эҳсоси хос аст. Шована Нараян, хатмкардаи Миранда Ҳаус, соли 2008 дар Донишгоҳи Мадрас дараҷаи M.Phil дар соҳаи дифоъ ва тадқиқоти стратегӣ ва дар соли 2001 дар Донишгоҳи Панҷоб дараҷаи магистрро дар илмҳои иҷтимоӣ гирифтааст. Шована Нараян дар соли 1992 бо Ҷоизаи Падма Шрӣ ва соли 1999 Ҷоизаи Сангит Натак Академӣ сарфароз шудааст. Шована Нараян раққосаи машҳур ва муҳтарами рақси Катҳак дар Ҳинд аст. Вай ҳамчун ҳунарманди рақси Катҳак ва ҳамчун хизматчӣ дар Хадамоти аудит ва муҳосиботи Ҳиндустон фаъолият дорад. Ӯ ҳунари худро дар Ҳиндустон ва дар саросари ҷаҳон иҷро карда, лоиқ ба гирифтани ҷоизаи Падма Шрӣ шудааст. Устоди ӯ Бирҷу Маҳараҷ–шахси шинохтаи олами рақс аст.
Шована Нараян дар Миранда Ҳауси Деҳлӣ таҳсил кардааст. Дар аспирантураи соҳаи физика низ фарогири таҳсил шудааст. Вай дар соли 2001 дар Донишгоҳи Панҷоб дар соҳаи ҷомеашиносӣ ва дар соли 2008 дар Донишгоҳи Мадрас дар соҳаи дифоъ ва тадқиқоти стратегӣ таҳсили магистратураро гирифтааст. Ӯ ҳамчунин ба ҳайси хизматчӣ дар Хадамоти аудит ва ҳисобҳои Ҳиндустон хизмат кардааст. Вай соли 2010 ба нафақа баромадааст.
Шована Нараян ҳамчун ҳунарпеша ва гуру (устод) имрӯз яке аз ҳунармандони машҳур ва барҷастаи рақси Катҳак дар Ҳиндустон аст. Вай ҳамчун коргардони рақс ва иҷрокунандаи рақс хеле маъруф аст. Вай дар бисёр фестивалҳои машҳури миллӣ ва байналмилалӣ дар саросари ҷаҳон ҳунари волои рақскунӣ нишон дода, тамошобинонро мафтун кардааст. Ӯ хунари худро дар назди сарварони бисёр мамлакатҳо нишон додааст. Шована Нараян ба бисёр раққосаҳои катҳак, ки баъзе аз онҳо санъаткорони машҳури насли наврас шудаанд, таълим додааст.
Шована Нараян ҳамчун балетмейстер ва иҷрокунандаи рақс дар ҳамкорӣ бо ҳунармандони байналмилалӣ асарҳо эҷод кардааст, аз ҷумла балети классикии ғарбӣ, фламенкои испанӣ ва ғайра. Вай инчунин аввалин директори маросими ифтитоҳ ва пӯшидани Бозиҳои 6-уми олимпии соли 2003 дар Деҳлии Нав буд. Дар маросими ифтитоҳ ва пӯшидашавии мусобиқа аз ҷониби ӯ намоиши рақсӣ намоиш дода шуд. Шована Нараян бо раққосони пешқадами рақсҳои классикии ҳиндӣ ҳамкорӣ карда, шоҳасарҳои зиёде эҷод кардааст. Ин раққосаро инчунин ҳамчун режиссёр низ мешиносанд.
Удай Шанкар. Удай Шанкар, ки соли 1971 бо ҷоизаи Падма Вибҳушан мукофотонида шудааст, дар иҷрои усулҳои театрии ғарбӣ маъруф аст ва дар айни ҳол шакли санъати қадимии рақси анъанавии ҳиндуҳоро дар Ҳиндустон, Аврупо ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико бо муваффақият паҳн кардааст. Ӯ дар соли 1962 бо ҷоизаи Сангит Натак Академӣ ва Ҷоизаи Десикотама аз ҷониби Донишгоҳи Висвабҳаратӣ мукофотонида шудааст.
Ямини Пурнатилака Кришнамуртӣ. Ямини Пурнатилака Кришнамуртӣ, ки бо номи Ямини Кришнамуртӣ маъруф аст, машҳуртарин раққосаи Кучипудӣ ва Бҳарататям аст. Ямини Кришнамуртӣ фаъолияти худро дар рақс дар соли 1957 дар синни ҳабдаҳсолагӣ оғоз кардааст. Барои он ки тахмин кунем, кӣ будани ин раққосаро, бояд ба далели поёнӣ бо диққат нигоҳ кунем: Ямини Пурнатилака Кришнамуртӣ соли 1968 бо ҷоизаи Падма Шри, соли 2001 бо ҷоизаи Падма Бҳушан васоли 2016 бо ҷоизаи Падма Вибҳушан мукофотонида шудааст. Ин ба камтарин шахсиятҳо муяссар мешавад. Бояд махсус зикр кард, ки дар Ҳиндустон қариб якуним миллиард аҳолӣ дошта шумораи онҳое, ки дар давоми умри худ, барои дар ягон соҳа фаъолияти босамар нишон додан сазовори олитарин мукофотҳои шаҳрвандии Ҳиндустон ба мисли мукофотҳои Падма Шрӣ, Падма Бҳушан ва Падма Вибҳушан шуда бошанд, ангуштшумор ҳастанд. Барои боз ҳам дақиқтар дарк намудани мақоми ин мукофотҳо дар ҷомеаи ҳиндустонӣ боз бояд ба чунин далел нигоҳ кунем: Дар соли 2023 аз тарафи Президенти Ҳиндустон Драупади Мурмуҳамагӣ 91нафар мукофоти Падма Шри, 9 нафар мукофоти Падма Бҳушан ва 6 нафар мукофоти Падма Вибхушан гирифтанд.
Дар соли 2014 Ямини Кришнамуртӣ аз ҷониби Мактаби Шамбҳавӣ барои рақси "Шахсияти Қаҳрамони барҷаста" ба муносибати Рӯзи занон бо ҷоизаи "Натя Шастра" мукофотонида шуд. Қадри ин мукофот низ хеле баланд аст. Шуҳрати ин зани раққоса ба он дараҷа барҷаста мебошад, ки садҳо ҳазор духтарони ҳиндустонӣ мехоҳанд ба вай пайравӣ кунанд.