Нақши таърихии Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар рушди минбаъдаи кишвар

  10-уми ноябри соли 2017 дар маҷлисгоҳи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бахшида ба 25-умин солгарди баргузории Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ дар мавзӯи «Нақши таърихии Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар рушди минбаъдаи кишвар» баргузор мегардад.

  Дар музокироти канференсияи мазкур аз муассисаҳои гуногуни давлатӣ намояндагон иштирок намуда, воқеаи таърихиро чун василаи барқарории низоми сиёсӣ дар мамлакат аз лиҳози илмӣ муаррифӣ хоҳанд кард.

 Аз ҷониби Академияи илмҳо дар ин музокирот президенти АИ ҶТ, академик Фарҳод Раҳимӣ, аъзои пайвастаи АИ ҶТ Абдуҷаббор Раҳмонзода, Кароматулло Олимов, Маҳмадюсуф Имомзода ва аъзои вобастаи АИ ҶТ Муҳаммад Абдураҳмон, Хайриддин Идизода, Сахидод Раҳматуллозода, Лутфулло Саидмуродов ва дигарон ширкат менамоянд.

  Маърӯзаҳои донишмандони АИ ҶТ дар мавриди барқарории сулҳу суббот дар кишвар, дар таъмини сулҳ ва ваҳдати миллӣ, чун заминаи воқеии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, таҳкими давлатдории миллӣ ва истиқлолият аз таҳқиқоти гуногунҷабҳаи сиёсатест, ки дар таърихи муосири тоҷикон ба ҳайси «ваҳдати миллӣ» инъикос мешавад. 

Таҷлили Рўзи конститутсия дар АИҶТ

    Субҳи имрўз (03.11.2017) дар толори Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Маҷлиси тантанавӣ бахшида ба «Рўзи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» баргузор гардид.

     Сухани ифтитоҳиро ноиби президенти АИ ҶТ Муҳаммад Абдураҳмон оғоз бахшида, ба ҳамаи меҳмонон  6-уми ноябр «Рўзи Конститутсия»-ро қаблан муборакбод гуфт.

    Дар нишасти мазкур, ки  аксаран ҷавонон буданд, маърўзаҳои доктори илмҳои ҳуқуқ, мудири шуъбаи ҳуқуқи давлатии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АИ ҶТ Солеҳҷон Иброҳимов дар мавзўи «Нақши Конститутсия дар рушди иқтисодиёт ва иҷтимоиёт», сарходими илмии Институти забон ва адабиёти ба номи Рўдакӣ, Шоири халқии Тоҷикистон Аскар Ҳаким дар мавзўи  «Конститутсия ва озодии сухан» ва маърўзаи доктори илми таърих, сарходими илмии Институти  таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АИ ҶТ Рақиб Абулхаев дар мавзўи «Конститутсия-санади тақдирсози давлату миллат» шунида шуд.

    Бояд ёдовар шуд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6-уми ноябри соли 1994 ба таври райъпурсии умумихалқӣ қабул гардидааст ва чун қонуни асосии мамлакат дониста мешавад.

Муаллифи сермаҳсул

    Роҳбарияти Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи  Намоишгоҳи  7-уми байналмилалии   «Китоби Душанбе», ки рўзҳои 26-27 октябри соли 2017 дар толори Театри давлатии академии  опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ баргузор гардид, аъзои вобастаи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, доктори  илмҳои филология, профессор, ховаршиноси шинохта Мирзо Муллоаҳмадро бо Дипломи Дараҷаи 1 ҳамчун ғолиби Озмуни  « Муаллифи сермаҳсули сол» сарфароз гардонид.

Аллома Аҳмад Махдуми Дониш

  Фарҳод Раҳимӣ, президенти АИ ҶТ

     Замони зиндагӣ ва фаъолияти илмию  эҷодии  Аҳмад  Маҳдум  ибни Мирносир ал- Ҳанафӣ  ал- Сиддиқии  Бухороӣ, машҳур ба  Аҳмад  Махдуми Дониш (1827- 1897)  нависанда, шоир, таърихнавис,  донишманд,  мунаққиди беназир ва  ростравон, ходими  намоёни  ҷамъиятӣ, дар яке марказҳои таърихию  фарҳангии Осиёи Миёна- Бухоро  ҷараён гирифтааст, Осори  гаронқадри  адабию таърихӣ,  илмии  ў дар таърихи афкори иҷтимоию  сиёсӣ, бадеӣ  ба сифати  мероси камназири  адабию   таърихии    ин садаи  мардумони Осиёи Марказӣ  пазируфта шудааст.  Дар замони   ў    симоҳои  баноми адабу фарҳангии мардумони  Осиёи Марказӣ  чун  Абдуқодирхоҷа  Савдо (1823-1973), Шамсиддин Шоҳин( 1866- 1895), Абай  Кунанбой (1845-1904), Токтогул  Сотилған(1864-1933), Ҷунайдулло  Ҳозиқ(1800- 1843) ,Зокирҷон Фурқат (1858- 1908) ,Чукан Валихон (1835 -1865), Аваз Утар (1884-1919), Муҳаммад  Аминхоҷа Муқимӣ (1856- 1903), Ҷамбул  Ҷабай (1846-1945), Тошхоҷа Асирӣ(1864- 1916) , Ҳамза  Ҳакимзода Ниёзӣ(1889- 1929) , Садриддин Айнӣ (1878- 1954) ва дигарон зиндагию фаъолият намуда  навиштаҳояшон дар таърихи  афкори  иҷтимоию  фарҳангии   садаи Х1Х ва оғози садаи  ХХ-Осиёи Марказӣ  ҷойгоҳи хос доранд.

     Аҳмади Дониш  чун нависанда,таърихнигор,донишманд, хаттоту китоборо,наққош ва мусиқидони соҳиби диди хос аз худ осори гаронқадр   ба мерос гузошта ва навиштаҳояш  «Наводир- ул- вақоеъ» , «Рисола дар назми  тамадддун ва таъовун», «Меъёр-ут- тадоюн», «Рисола фи аъмол –ул- кура», «Зиҷ» , «Манозир- ул- кавокиб», «Рисолаи хат ва хаттотӣ», «Таъодули хамсаи  мутаҳҳайира», «Рисола ё  мухтасаре аз таърихи салтанати хонадони манғития» ва ғайра  дар таърихи афкори иҷтимоию  сиёсӣ, илмӣ ва адабиию эстетикии   мо ҷойгоҳи хоса  доранд.  Дар замони аллома  Аҳмади Дониш  муаррихони  дигар ,  чун   Муҳаммад  Миролими  Бухорӣ( «Фатҳномаи султонӣ»), Мирзо Азими Сомӣ ( « Таърихи салотини манғития»),  Муҳаммадалии  Балҷувонӣ( «Таърихи  нофеӣ»), Муҳаммад Солеҳхоҷа ( «Таърихи ҷадиди Тошканд»),  Мирзоалии Махдум ( «Таърихи  Туркистон»),  Муҳаммад  Ёқуб ( « Таърихи  амирони  манғития»), Садри  Зиё ( «Силсилаи салотини манғития») ва дигарон доир ба ҳаёти иҷтимоии ин  давра  асарҳо  навишта , вале  осори  аллома  Аҳмади  Дониш аз дидгоҳи таърихӣ, диди таҳлилию  жарфназарӣ, амиқияти андеша , дарки  нафису  баланди воқеъбинӣ  дар таърихи афкори  сиёсию  иҷтимоӣ ва бадеии мо  ва мардумони Осиёи Марказӣ беназиранд .

   Зиндагию  фаъолияти илмию  эҷодии аллома  Аҳмад Махдуми Дониш дар  яке  аз  давраҳои ноороми сиёсию иҷтимоӣ ва иқтисодӣ ва илмию фарҳангии  мардумони Осиёи Марказӣ, замони  ҳукумати  хонадони манғития (1753-1920),  махсусан  ҳукумати Мир  Сайид  Насрулло ( 1826-1860),  Мир  Сайид  Музаффар ( 1860-1885)  ва Мир Сайид Абдулаҳад (1885- 1911)  ҷараён  гирифтааст.  Бинобар ба навиштаи  солноманависони  ин сада шўхрат ва эътибори баланди адабию  илмӣ , ҷамъиятии  Аҳмади  Дониш,ки аз ҷониби    қишри пешқадаму равшанфикри Бухорову замонааш, эҳтироми  шоҳу  сиёсатмадорони Россия  нисбат  ба ў доштанд, амирони манғития  бо  таҳаммул  ба ў  муносибат  менамуданд.  Амир  Насрулло(1826- 1860) бо ҳама  таасуботаш  нисбат  аҳли илму адаб  ба ақли баланд ва диди фарохи илмию адабӣ ва ҷомиашиносии  Аҳмад  Махдуми Дониш  эҳтироми хос дошт. Ў   солҳои 1846- 1859 ба сифати котиби  дарбори амир Насрулло ифои вазифа  намуда, дар низоми дафтардории ин солҳои  аморат  саҳми хоса гузоштааст. Соли 1857  амир Насрулло  Аҳмад  Махдум  ба сифати  котиби  масъули  сафорат  барои барқарор  намудани  робитаи  дипломатӣ  ба  Россия  мефиристад.

   Аҳмади Дониш новобаста аз сохтори номуназзам ва вазъи буғранҷи сиёсию иқтисодии аморати Бухоро ва хонигариҳои Хуқанду Хева  дониши хуби хонаводагӣ гирифта  ва минбаъд  дониши ибтидоиашро бо кўшишу талоши зиёди  падараш илмомўзиро  идома медиҳад ва ба як чеҳраи  фикран таҳлилию татбиқии дорои  мустақилияти баёну андеша нисбат  ба таърих, мероси фарҳангӣ  ва иҷтимоии  дирўзу замонааш  ба камол  мерасад. Ў  аз овони ҷавонӣ нисбат ба сохтори  идории манғития ва  хонҳои Варорудон андеша, диду назари  нотакрори таҳлилии  хоса  дошт. Аҳмади Дониш  баъди се сафараш ба Россияи подшоҳӣ( солҳои  1857,1869 ва  1873) диду назараш ба  сохтори идории аморати манғития, ҷомиа , нобасомонии  ҳаёти  иҷтимоию  сиёсӣ ва фарҳангӣ боз ҳам дигаргун шуд.  Сафарҳои  ба Россия намудааш  дар олами  андеша ва диди таҳлилию татбиқии  равшанфикрии созанда, ислоҳталабии  ўро  рўи кор овард .  Диду маниши таҳлилию танқидӣ  ва ислоҳталабии ў дар навиштаҳои  муҳаққиқони ватанию  хориҷӣ  Э. Е. Бертельс, С. Айнӣ, Б. Ғафуров, И.С. Брагинский,   И.   Бечка, Ян   Рипка,  А. Баҳоваддинов,  А. Мирзоев,  З. Раҷабов,  Р. Ходизода,  С. Улуғзода,  И. Мўминов,  Н. Маъсумӣ, Х. Мирзозода, С. Аҳмадӣ,  Ҳ.  Алгор, Т. Атобакӣ, М. Диноршоев, Ғ. Ашўров   ва дигарон  аз дидгоҳои таърихию  фалсафӣ, ҷомиашиносӣ ва  адабӣ    то ҷое  ба қалам омадаанд.

     Омили муҳиме,ки дар  диду афкори иҷтимоию адабӣ ва  илмии Аҳмади Дониш   таҳаввулоти фикрии таҳлилию  татбиқӣ  падид овард  ин  номутобиқ будани сохтори  идории  ҳукумат, риёкории  ба истилоҳ  рухонияти  таассубзада, фазои динии номуназзам, фасоду фитна, ақибмондагии феодалии  бедурнамо,  мактабу маорифи  нобасомону шахшудаю сифтан пасти феодолии  аморати  мангития ва хонигариҳои    Хеваю  Хуқанд ва амсоли ин шуданд. Баъди се сафараш   ба  Россияи подшоҳӣ  дар диду бардошти   ў  усулан тағйироти  куллӣ  падид  омад  ва ба ҷомиа, муносибот ба оламу одам  назари таҳлилию  муқоисавӣ, ислоҳталабию танқидиаш  бо шеваи нав усулан  ташаккул  ёфтанд.

       Дар мубориза  барзидди  фазои номусоиду буғранҷи иқтисодию иҷтимоии аморати манғития , тағйир додани  ин сохтори бенизому худкома, фасодзада ва  олудаи таассуботи ифротии мазҳабию  ақидатӣ  дар атрофи  Аҳмади Дониш зумраи андешамандони пурдиду озодманиш, огоҳу пурдиди  Бухоро    чун  Абдуқодирхоҷаи Савдо (1823-1873), Шамсиддини  Шоҳин (1866-1895), Муҳаммадсиддиқи  Ҳайрат (1878-1902), Содиқхоҷа  Гулшанӣ (1861-1910), Раҳматуллоҳи  Возеҳ (1817-1894), Махдуми  Мўътасим (1837-1896),  Афзал  Махдум (1850-1915), Исо Махдум (1876-1887),  Абусаиди Махдуми  Заррин қалам ( 1832-1890), Қорӣ  Каромати  Дилкаши Танбўрӣ (1845- 1906) ва дигарон  ҷамъ  омаданд.  Дар  ин маҳфил  суханварони навхоҳ,  ислоҳталаб,  равшанбин, мусиқидонону  китобороён  таҳти сарварии  Аҳмади Дониш  фаъолият намуда ва  ин  маҳфил  берун аз  Бухоро  низ  шўҳрат дошт, аз марказҳои хонигарии  Хуқанду  Хева барои такмили донишашон меомаданд.

      Аҳмади  Дониш ва ҳамфикронаш  ҳамаи  нобасомониҳои  замони хешро дар бемаърифатию тангназарии  амирони худкомаи  манғития, хонҳои  Хеваю  Хуқанд ва сохтори идории  номуназзами он медонистанд.  Ҳамандешону ҳамсўҳбатони  ў ашхоси  донишманду  одамдида,  огоҳ  аз вазъи сиёсию иҷтимоию  фарҳангии  Россия, кишварҳои  Шарқи Миёнаю  Наздик ва  Аврупо буданд ва бисёр мехостанд  ин сохтори фарсудаи  манғитиро  тағйир диҳанд, мардумро  ба  сўи донишу маърифат  раҳнамоӣ  намоянд. Танқиди  сохтори идории давлатӣ, бенизомии таълиму тарбия, бологирии таассуби динию  мазҳабӣ,  муфтхурӣ  ва амсоли ин мавзўи  маҳофили  Аҳмади  Дониш  буданд.

      Аҳмади  Дониш дар  навиштаҳояш   вазъти  ҳаёти  сиёсию  иҷтимоӣ, низоми  идориии мактабу маориф, сатҳи  пасти  маънавиёти  ҷомиа, диди шахшудаю дар  чор девори  феодалии асримиёнаӣ  мондаи аморати Бухороро  дар чорчўби  танқиди таҳлилию  муқоисавӣ  қаламдод намудааст. Диди  таҳлилию  муқоисавии  ў дар   «Рисола ё мухтасаре аз таърихи салтанати хонадони мангития.»  хеле борикназарона  ва бар  пояи далелу бурҳони  қотеъ ба риштаи таҳрир омадааст. Аҳмади Дониш  дар таҳлили  сохтори  идории аморати  Бухоро ва фазои сиёсию иҷтимоии  он  ба сифати  таҳлилгару муаррихи огоҳ намоён  мешавад.

     Муҳимтарин андешаҳои ҷомиасози Аҳмади Дониш тавассути чеҳра ва симоҳои марказии  асарҳояш ( «Наводир-ул- вақоеъ» , «Рисола дар назми тамаддун ва таъовун») дар шакли  ҳикоя андар ҳикоя баён шуда ва ин сабки   баён  ҷанбаи  мўътамадию  таъсиргузории  андешаҳояшро дар  ҷомиа  дучанд  намудаанд. Танқиду мазаммати  сохтори  идории давлатӣ,  тафаккури  пасти  амирони  манғитиро  ў  аз номи дўстон (иштирокдорони  фаъоли маҳфилаш) ва  ҳамсўҳбатони дуру наздикаш  бо сабки  пурифодаю  тасвири муассир  қаламдод  менамояд. Дар  бисёр ҳолот танқиди ў  кушоду равшан ва сабки баёнаш усулан  тунду ҷасурона  буда ,  портрети амирони худкомаю  камсиришт ва  фазои  нобасомони дарбор  моҳиятан ва услубан  памфлети  сиёссии хонадони манғитияро  касб  кардаанд.

    Яке аз хориқаи  беназири  Аҳмади Дониш  чун  чеҳраи огоҳ ва ростгўю  воқеъбин  бар пояи далелу бурҳони қотеъ  фошофош  намудани  на фақат сохтори  идорӣ ва умуман фазои  ҷомиаи  дардманди аморату хонигариҳои  феодалии  бефарҳангро  хеле  гузаро ва асосманд   мавзўи меҳварии  навиштаҳояш  қарор додааст. Сабки  таҳлилию  муқоисавии  ў дар ҷараёни  тасвири  сохтори  идорӣ, фазои номуназзами  фарҳангию ахлоқии  аморату  хонигариҳои Осиёи  Миёна бисёр  воқеъбинона ва дар навбати  худ огоҳонаю  нишонрасанд.  Аз  ин  рў   Аҳмади  Дониш  ва осори  гаронмояи  ў  яке аз давраҳои муҳими  афкори   сиёсию иҷтимоии халқи тоҷик, дар  маҷмў  Осиёи Миёна  мебошад.

     Афкори сиёсию  иҷтимоии  Аҳмади  Дониш  аз он лиҳоз  муҳиму арзишманд  аст, ки    саршор  аз   дархостҳои  ислоҳталабию  маърифатӣ буда ва  мероси  пурбораш дар ташакукли  ислоҳталабию маърифатгустарии   мардумони  Осиёи  Марказӣ  муассир аст. Ин  мавзўот ва  нукоти  меҳварӣ дар  асарҳои  ў «Наводир- ул- вақоеъ», «Рисола ё мухтасаре аз таърихи салтанати хонадони манғития », «Рисола дар назми  тамаддун ва таъовун»  ва  навиштаҳои дигараш  бо як сабки нигориши  нишонрасу воқеъбинона ба қалам омада  ва ин назари  таъсиргузор  дар шакли наву бо диди таҳлилию  муқоисавӣ  идома ёфтани андешаҳои  ниёкони хирадманиши мо  ҳамсону ҳамсадо бо тазодҳои  замони  Аҳмади  Дониш  мебошанд.

    Сохтори нави таърихӣ  ва  ҷунбишҳои нави  сиёсию иҷтимоӣ дид ва маниши нави таҳлилию муқоисавии  Аҳмади  Донишро ба миён овард. Андешаҳои  сиёсию иҷтимоӣ ва ислоҳталабии  динии ў  дар маҷмў  ягонаю аз ҳам  ҷудонашавандаанд ва ин махсусиёти афкори  ў  бояду шояд  таҳқиқи  татбиқии академӣ  нашудаанд. Таъкид ба  ёдоварист,ки  мавзўи  меҳвари асосии афкори  Аҳмади Дониш  ин  ислоҳоти иҷтимоиии  ҷомиа аст ва имрўз ҳам ин мавзўъ ба  ғайр аз экстремизми  исёнкоронаю  тафриқаандоз  мавзўоти бисёр  актуалист. Аз ин рў  таҳқиқи фаннии афкори  ислоҳталабии  иҷтимоии  Аҳмади Дониш  барои ислоҳи  камбудиҳои  иҷтимоии  имрўз  ҳам  хеле  муҳиманд . Бисёр андешаҳои иҷтимоию  сиёсӣ, тафриқаандозии динию  мазҳабӣ, ки  аз мо дар фосилаи наздики дусад сол  дар навиштаҳои гаронмояи  Аҳмади Дониш  ба қалам омадаанд, то имрўз дар шакли муқоисавию татбиқӣ ва таҳлилии бунёдӣ  омўхта  нашудаанд. Аввалин муҳаққиқе ,ки  хориқаи таърихию  илмӣ,  адабӣ ва фарҳангии осори  Аҳмади Донишро  эҳсос намуд, устод  Садриддин Айнӣ (1878-1954)  мебошад.

   Шигифтангезии мероси гаронмояи  аллома Аҳмади Донишро  устод Садриддин Айнӣ чун аввалин пешоҳанги омўзиши шахсияту осори нобиға  дар навиштаҳои таърихиию адабии хеш «Таърихи амирони  манғити  Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Ёддоштҳо» ва амсоли ин  бисёр жарфназарона ба риштаи таҳлилу тафсир оварда навишта ,ки «Аҳмади Дониш  ситораи фурўзон  дар осмони тираи Бухоро буд». Минбаъд  ин нуктаҳои  таҳллилии  устод С. Айниро донишмандони  таъриху фалсафа,  адабиёт Е.Э.Бертельс, З.Ш. Раҷабов, С.Улуғзода , Х. Мирзозода А.Мирзоев, А. Баҳоваддинов, Р. Ходизода, Ғ. Ашўров, М. Диноршоев, И.Мўминов, С. Аҳмадӣ,  Ҳ. Алгор, Т. Атобакӣ ва дигарон дар навиштаҳои хеш тақвият додаанд.

     Махсусан дар омўзиши афкори таърихию  фалсафӣ ва  бадеии  Аҳмади  Дониш  муҳаққиқони тоҷик  А.М.Баҳоваддинов,  З. Ш. Раҷабов, С. Улуғзода,  А. Мирзоев, Х. Мирзозода,  Р. Ҳодизода,  Ғ. Ашўров, М. Диноршоев ва дигарон саҳми арзанда  гузоштаанд.

      Аҳмади  Дониш  на фақат  дар рушди адабу фарҳанги тоҷик, инчунин  дар  ташаккули диди  равшанфикрию  ислоҳотталаби мардумони  Осиёи Марказӣ  саҳми арзанда гузошта ва бо осори безаволаш саҳифаҳои таърихи афкори иҷтимоию фарҳснгии  мардумони ин минтақаро  ғанитар намудааст. Аз ин рӯ ҷомиаи мутамаддини Осиёи Марказӣ  ба шахсият ва мероси гаронмояи иҷтимоию бадеии ин фарзонаи фарҳангамон беш аз беш арҷ мегузоранд.  Ба ифтихори  таҷлили 190- солагии  аллома  Аҳмади Махдуми  Дониш   баробари чорабиниҳои  зиёди фарҳангие, ки давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳия ва баргузор менамояд.

   Бояд хотирнишон намуд,ки  т о имрўз  бо кўшиши пажўҳишгарон асосан осори аллома Аҳмад Махдуми Дониш  дар шакли баргузида  таҳия ва нашр шуданд. Бо кўшиши  пажўхишгарони тоҷик  нашри илмӣ-интиқодии  осори  аллома «Рисола ё мухтасаре аз таърихи салтанати хонадони манғития » , «Наводир- ул- вақоеъ», «Меъёр- ул- тадоюн» манзури  ҷомиа шуда нд. Ин осори ў асосанбо такя ва дар заминаи  нусхаҳои қаламии   аз рўи  нусхаҳои  котибон  рўнавису таҳия шуда  анҷом ёфта,вале то имрўз матни илмии интиқодии  дар заминаи дастхати худи Аҳмад Махдуми Дониш рўи кор наомаданд. Хушбахтона  бо кўшишу ҷустуҷўҳои  мутассили профессор  Аскаралӣ  Раҷабов,дар ҳамкорӣ  бо нусхашиноси варзида  Файзхоҷа  Маҳмудов  дастхатҳои  ду асари Аҳмад Махдуми  Дониш «Наводир- ул- вақоеъ»( тасҳеҳу таҳрири охирин ва хаттотии  аллома ,ки соли 1888 анҷом додаааст),  «Зиҷ» (нусха-дастхати асари астрономии  аллома) пайдо шуданд, ки  падидаи муассиру фаромушношуданӣ  мебошанд.