НАВРӮЗ ҶАШНИ ҚАДИМАИ ТОҶИКОН
Бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва пуштибонии як қатор мамлакатҳои ҷаҳон ҷашни ниёгони мо Наврӯз, 19 феврали соли 2010 дар иҷлосияи 64 аз ҷониби Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид -Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон карда шуда, дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад. Имрӯз дар бист кишвари ҷаҳон Наврӯзро ҳамчун иди расмӣ ҷашн мегиранд ва ормону арзишҳои волои он ба тамоми инсоният тааллуқ доранд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханрониашон, дар маросими таҷлили сеюмин ҷашни ҷаҳонии Наврӯз ва ифтитоҳи Китобхонаи миллӣ, 20 марти соли 2012, дар шаҳри Душанбе, қайд намуда буданд, ки Халқҳои Осиёи Марказӣ, Эрону Афғонистон, Ҳинду Покистон, ҳавзаи Баҳри Сиёҳ, Қафқоз, Шарқи Наздик ва манотиқи дигар бо омад – омади Наврӯз расму анъанаҳои қадимаи худро ба ҷо меоранд.
Навруз яке аз қадимтарин ҷашнҳои мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад. Аввалин шахсе ки Наврӯзро ҷашн гирифтааст подшоҳи форс Ҷамшед мебошад. Маънои Наврўз дар фарҳанги мо тоҷикон рўзи нав, рўзи зиндагии нав, рўзи шодӣ, рўзи адлу эътидол, рўзи бахшоиши гуноҳҳои якдигар, рўзи оштӣ аст. Чуноне Ҳофизи Шерозӣ гуфтааст:
Нафаси боди сабо мушкфишон хоҳад шуд,
Олами пир дигарбора ҷавон хоҳад шуд.
Ҷашни Наврӯз дар Тоҷикистон ҳамасола 21- уми март ҷашн гирифта мешавад ва дар ин рӯз ҳудуди шабу рӯз баробар гардида рӯзи аввали баҳор яъне Наврӯз фаро мерасад. Қадимтарин манбаи иди Наврӯз ин китоби муқаддаси зардӯштиён “Авесто” мебошад. Аввалин қадамгоҳи устувори ҷаҳонишавии Наврӯз ин тахти Ҷамшед гардид, ки бо шукӯҳу шаҳомат дар сатҳи баланди давлатӣ баргузор мегашт. Харобаҳои тахти Ҷамшед, ки шукӯҳи ҷашнҳои Наврӯзиро дар худ таҷассум намудаанд, ҳамчун тимсоли ақлу хиради нотакрори мардуми ориёӣ дар зери чархи гардун боқӣ монда, тамоми мардуми оламро ба ҳайрат мегузоранд. Ҳангоме ки Ҷамшед тиллои баландсифат тахти шоҳии худро сохт он аввалин тахт дар таърихи башар будааст онро ҳангоми тулӯи офтоб ба қуллаи баландтарини кӯҳ мебарорад тахти тиллои аз шӯлаи офтоб чун офтоб нӯрпоши мекунад. Мардум ин рузро Наврӯз номиданд ва ҳамчун соли нав ҷашн гирифтанд. Чунин шуморида мешавад ки макони пайдоиши иди Наврӯз Эрони қадим мебошад.
Дар ҷашни Наврӯз суманак яке аз хурданиҳои асосӣ ба шумор меравад, ки ҷараёни пухтани он дӯру дароз ва кори мушкиле мебошад. Ин коро аз бегоҳ оғоз мекунанд ва он шаби пеш аз Наврӯзро мегирад. Суманак таъоми оддию муқарари набуда он як таоми муқаддас ба шумор меравад. Баъди пухтани суманак суманакро ба ҳамаи ҳамсоягон, хешовандон ва дӯстон тақсим мекунанд. Пеш аз он ки суманакро мечашанд, се орзуи худро вирди забон мегардонанд ва онҳо дар давоми сол ҷомаи амал мепӯшанд.
Яке аз анъанаҳои Наврӯзи ин ҳафт син мебошад ки ин ҳафт номгуи чизҳоест ки аввали саршавии онҳо бо ҳарфи – с (син) сар мешавад. Ба инҳо дохил мешавад:
1.Сир – рамзи саломатӣ
2. Себ – рамзи зебогӣ ва саломатӣ
3. Сабзӣ – рамзи сабзиши табиат
4. Санҷид - рамзи ошиқӣ
5. Сирко – рамзи пуртоқатию хирадмандӣ
6. Суманак – рамзи нерӯмандӣ ва боварӣ
7. Сипанд
Инҳо аз урфу одати ҳар як миллат вобаста мебошад ва ҳар як давлат урфу одати худро дорад аз ин сабаб ба ҷои Ҳафтсини номбаршуда дигар чизҳоро низ дар дастархон мегузоранд.
Ба ғайр аз ҳаф тсин дар руи дастархони Наврӯзи ҳафт шин мегузоранд ки он номгуи чизҳои дастархониест ки аввали саршавии ҳарфи онҳо бо –ш (шин) сар мешавад. Ба инҳо дохил мешавадд:
1. Шакар
2. Шона
3.Шамъ
4. Ширинӣ
5. Шарбат
6. Ширбиринҷ
7. Шир
Ҳар гоҳ, ки мо ёди Наврўз мекунем, орзуҳои нахустини таърихи ниёгонамон ба хотир меоянд. Ин ҳамон паёмест, ки тору пуди тамоми пайвандҳои моддиву маънавии аҷдоди деринсоли моро то ба имрўз танида, пуле байни ҳаёти муосиру гузаштаи дури мо сохта, тавассути он бо фарҳанги волою маънавиёти пурғановати таърихи тамаддунамон шинос мешавем ва бо ҷашни Наврўзи фархундапай суннати деринаи худро таҷлил менамоем. Хулоса, бояд гуфт, ки ҷашни Наврўз дар пояи илм устувор аст ва муборак доштану таҷлили он иборат аз шодмониву осудагӣ хостан барои тамоми одамизод аст. Пас моро зарур аст, чун одату суннати пешинаамон ба баҳори нав, баҳри таҷлили Наврўзи байналмилалӣ, ки оғози соли тақвими ориёист, бо қадамҳои устувору бунёдкор, азму иродаи нав қадам ниҳода, дар шукуфоии Тоҷикистони соҳибистиқлол саҳмгузор бошем. Бигзор Наврўзи хуҷастапай ба кошонаи ҳар яки мо файзу баракати зиёдеро ато кунад.
Ходими хурди Шуъбаи география
ва зондикунонии фосилавии АМИТ
Раҳмонова Ф.А.