joomla
free templates joomla

МАВЛОНО ВА КУЛЛИЁТИ Ӯ

   24 май бо қарори Ниҳоди иҷроияи ЮНЕСКО Куллиёти мутафаккир ва шоири бузурги тоҷик Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ ҳамчун мероси ҳуҷҷатӣ расман ба Феҳристи Хотироти ҷаҳонии ЮНЕСКО ворид карда шуд. Пешбарии Куллиёти Мавлоно аз ҷониби Тоҷикистон, Эрон, Булғористон, Олмон, Туркия ва Ўзбекистон муштаракан барои баррасӣ ба ЮНЕСКО пешниҳод гардида буд.
   Вобаста ба ин воқеаи барои мардуми тоҷик хеле фараҳбахш таъкид месозем, ки «Девони кабир» ё «Девони Шамс» ё «Куллиёти Шамси Табрезӣ» аз 42000 байт иборат аст ва 3502 ғазал, қасида, тарҷеъот ва муқаттаот ва 1995 рубоиро дар бар мегирад. Дар он аз нахустин шеъри Мавлоно бо матлаъи «Оҳ, аз он рухсори барқандоз - хуш маҳпорае», ки дар 38-солагии муаллиф гуфта шудааст, то охирин шеъри ӯ бо матлаъи «Рав сар бинеҳ ба болин, танҳо маро раҳо кун» фароҳам омадаанд. Ин ашъор асосан барои авҷ гирондани самоъ эҷод шудаанд. «Девон» солҳои 2007-2009 бо хатти кириллӣ ба нашр расидааст.
Соҳиби Куллиёт Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ - шоиру мутафаккири тоҷик, ки одатан бо номҳои Мавлоно, Мавлавӣ, Мавлои Рум, Ҷалолиддини Румӣ, Ҷалолиддини Балхӣ, Мавлонои Румӣ, Мавлавии Маънавӣ, Шамси Табрезӣ, Хомӯш ва ғайра ёд мешавад, 6 ҷумодиюлаввали соли 604 ҳиҷрӣ (30 сентябри соли 1207) дар хонадони суфӣ ва фақеҳи машҳур Баҳоуддини Валад ба дунё омадааст. Дар бораи зодгоҳаш бошад, сухан ронда, қайд кардан зарур аст, ки Мавлоноро Румӣ зикр намоянд ё Балхӣ, то кунун муҳаққиқонро ором намегузорад, агарчи баъди навиштаҳои баъзе тазкиранигорон, хусусан, Абдурраҳмони Ҷомӣ дар «Нафаҳот-ул-унс» номи созишомезе чун Ҷалолиддин Румии Балхӣ роиҷ гардид. Ин номи охирӣ ба зодгоҳ ва мавзеъи фаъолияти мутафаккир ишорат мекунад.
Бо номи Румӣ ёд кардани ин марди қавиандеша ягон ишколе надорад, зеро ҳаёти ӯ дар Анатолияи Осиёи Сағир, ки он замон Рум хонда мешуд, гузаштааст ва дар девони худи ӯ низ чунин ном, яъне «Мавлонои Румӣ», зикр гардидааст.
Дар бораи Балхӣ гуфтани Мавлоно низ ягон ишколе наметавонад бошад, зеро ин шаҳр дар он замонҳо яке аз ҳавза ва марказҳои бузурги фарҳангӣ буд ва дар ташаккули афкори Мавлоно ва падараш - суфӣ ва фақеҳи машҳур Баҳоуддини Валад нақши муҳимме бозидааст. Аз тарафи дигар, Балх минтақаи васеъеро фаро мегирифт, ки водиҳои гуногун, аз ҷумла Вахшро низ ҷузви он меҳисобиданд. Вале худи шаҳри Балх дар ҳақиқат ҳам зодгоҳи Мавлоно буд ё на, масъалаи дигар аст ва дар поин чанд андеша дар ҳамин боб зикр мегардад.
Муаллифи ин сатрҳо ба таҳқиқи афкори Баҳоуддини Валад машғул гардида ва гуфтаҳои худи ӯро дар асоси асари ягонаи мутафаккир «Маориф» таҳлил намуда, ҳанӯз соли 1992 чунин ақидаеро баён карда буд: «Чунонки дар «Маориф» (саҳ. 141) хабар дода мешавад, Баҳоуддини Валад солҳои 1203-1210 бо Вахш (ҳоло дар ҳудуди Тоҷикистони Ҷанубӣ) алоқаманд будааст. М.Сироҷ тахмин мекунад, ки дар ин даврон мутафаккир дар Вахш иқомат мекард ё ба ин мавзеъ рафтуомади доимӣ дошт (саҳ. 13). Агар Баҳоуддини Валад дар Вахш будааст, пас шояд оилааш низ бо ӯ буд, зеро маҳз дар ҳамин даврон писари ӯ Ҷалолиддин таваллуд ёфт. Ин далел талаб мекунад, ки масъалаи зодгоҳи ӯ аз нав дида шавад». Вале ин ақида дар он солҳо ба сабаби дастрас набудани манбаъҳои лозима ҷуз як тахмине беш набуд.
Баррасиҳои минбаъда нишон дод, ки дар ҳақиқат ҳам Баҳоуддини Валад дар «Маориф» солҳои китобати баъзе фаслҳои ин асари худро зикр кардааст ва аз онҳо ба куллӣ возеҳ мешавад, ки ӯ дар соли таваллуди Ҷалолиддин бо оилааш дар Вахш иқомат карда, воизи яке аз масҷидҳои он будааст. Ба таври мушаххас низ Баҳоуддини Валад аз Вахш чандин карат ёд мекунад. Аз ҷумла, дар ҷилди аввали ин асар ӯ дар бораи фаъолияти худ дар ин водӣ сухан мегӯяд. Дар ҷилди дуюми «Маориф» бошад, мутафаккир муноқишаҳои байниҳамдигарии донишмандони ин мавзеъ ва аз тарафи Ғӯриён тасарруф шудани Вахшонзаминро дар қарни шашуми ҳиҷрӣ зикр кардааст. Дар охирҳои иқоматаш дар ин мавзеъ ва пеш аз тарки он ва рафтан ба ҷониби Самарқанд бошад, ӯ менависад: «Ба дилам омад ба Вахш, ки чӣ гуна дигарон ба Самарқанду Бағдоду Балх ва ба шаҳрҳои ҷалил мебошанд ва ман дар ин кунҷе монда?».
Ногуфта намонад, ки ҳанӯз солҳои сиюми қарни гузашта олими рус В.А. Гордлевский Мавлоно Ҷалолиддинро ҳамчун зодаи Осиёи Миёна зикр карда буд. Олими эронӣ Бадеъуззамони Фурӯзонфар ҳам ҳанӯз дар солҳои панҷоҳуми қарни бистум дар бораи дар Вахшонзамин тарбият ёфтани ин мутафаккири барҷаста сухан карда буд. Олими амрикоӣ Колман Баркс дар таҳқиқоташ «Ҷавҳари Румӣ» (соли нашраш 2002) навиштааст: «Форсҳо ва афғонҳо Румии бузургро Ҷалолуддини Балхӣ меноманд. Ӯ 30 сентябри соли 1207 дар шаҳрчаи Вахш (Тоҷикистони муосир) дар наздикии шаҳри бузурги Балх (Афғонистони муосир) таваллуд шудааст, ки он вақт яке аз марказҳои империяи бузурги Хоразмшоҳиён буд». Олими дигари амрикоӣ Брэд Гуч дар таҳқиқоташ менависад, ки «Аз ёддоштҳои Баҳоувалад маълум мегардад, ки ӯ ҳамроҳи хонавода дар канори дарёи Вахш – дар Тоҷикистони имрӯза зиндагӣ дошт. Мавлоно дар он ҷо 30 сентябри соли 1207 ба дунё омад».
Дар масъалаи муайян сохтани зодгоҳи Мавлоно яке аз муҳимтарин таҳқиқот ба қалами муҳаққиқи муосири амрикоӣ Франклин Люис тааллуқ дорад. Ин муҳаққиқ ақидаи худро дар бораи зодгоҳи Мавлоно ҳамчун як шахси беғараз баён кардааст. Барои исбот сохтани он, ки Вахш зодгоҳи Мавлоно аст, Ф. Люис чанд далел меоварад. Аввалан, ӯ маълумоти тарҷумаиҳолиро, ки дар «Маориф»-и Баҳоуддини Валад зикр шудаанд, таҳлил намуда, менависад: «Баҳоуддин шояд дар Балх таваллуд шуда бошад, вале ҳадди ақал байни моҳҳои июни соли 1204 ва соли 1210…, дар давроне, ки Румӣ таваллуд шудааст, Баҳоуддин дар хонааш дар Вахш иқомат дошт. Маҳз Вахш, на Балх қароргоҳи доимии Баҳоуудин ва оилааш то даврони тақрибан панҷсолагии Румӣ буд».
Сониян, ба ақидаи Ф. Люис, худи Мавлоно Ҷалолиддин низ аз диёраш Вахш ёд мекунад (дар байти поин, ки муҳаққиқ иқтибос намудааст, Мавлоно қиёс аз таваллуд то марг, аз зодгоҳи худ - Вахш то оромгоҳаш - Рум мекунад). Дар ин боб муҳаққиқи амрикоӣ меоварад: «Баҳо то сентябри соли 1210 ҳанӯз дар Вахш буд, вале дар байни солҳои 1210 ва 1212 баъзан ба Самарқанд, ки аз тарафи Хоразмшоҳ забт шуда буд, мерафт. Ин нишон медиҳад, ки Валад дар Хуросон чандин сол пас аз ин боқӣ монд, аммо баъдан онро бебозгашт тарк намуд. Дар охирҳои умраш, анҷоми соли 1260, Румӣ як руҷӯъи лаҳзавие ба овонии кӯдакии худ дар Вахш мекунад ва масъалаи маргро дар «Маснавӣ» баррасӣ месозад:
Ақли ҷузвӣ ҳамчу барқ асту дурахш,
Дар дурахше кай тавон шуд сӯи Вахш?».
Сеюм, ба масъалаи он, ки чаро Мавлоноро зодаи Балх меҳисобанд, дахл намуда, муҳаққиқи амрикоӣ Ф. Люис қайд мекунад: «Балх дар дурии тахминан 250 километр аз Вахш ҷой гирифтааст. Вақте ки Баҳоуддин ва Ҷалолиддин бо муҳоҷирони дигар аз Хуросон гуфтугӯ мекарданд, эҳтимолан шаҳри аслии худро аниқтар муайян мекарданд, ҳадди ақал изҳор медоштанд, ки аз Вахш омадаанд. Вале шояд онҳо мардуми Анатолияро бовар мекунониданд, ки аз Балх омадаанд – аз яке аз марказҳои муҳимми фарҳангии замонаашон то суқут аз дасти муғулон. Ин амал як нуқтаи назари маъмули муносибатҳоро нишон медиҳад – сокинони шаҳрҳои музофотӣ дар тамоми ҷаҳон ҳангоми дур будан аз ватан худро ҳамчун сокини ба худ наздиктарин шаҳри калон муаррифӣ месозанд».
Муҳаққиқ Ф. Люис васеъ будани маънии Вахшро низ дарк мекунад ва аз ин рӯ ба амиқтар муайян сохтани Вахш ҳамчун зодгоҳи Мавлоно машғул мегардад. Вахш дар фаҳмиши ӯ чунин маънӣ дорад: «Вахш, ки одатан ҳамчун шаҳри асримиёнагии Леваканд (ё Ловаканд) ё Сангтӯда муаррифӣ мегардад, дохили марзҳои Тоҷикистони муосир, тахминан 65 километр дар ҷанубу шарқи Душанбе, 35 километр дар шимолу шарқи Қӯрғонтеппа ва 500 километр дуртар аз сарҳади Хитой қарор дорад». Дар ҳамин хусус ӯ дар иловаҳо ба таҳқиқоти фавқуззикри худ харитаи ин мавзеъро низ бо номи «Минтақаи Вахш, ки Румӣ дар он ҷо таваллуд шудааст», меоварад.
Ба маълумоти «Маориф»-и Баҳоуддини Валад, асарҳои худи Мавлоно, ки саршори калимот аз шеваҳои ҷанубии Тоҷикистонанд ва манбаъҳои дигар такя намуда, дар хусуси зодгоҳи мутафаккир будани Вахшонзамин далелҳои зиёде метавон пешниҳод намуд. Вале мо бо овардани андешаҳои беғаразонаи ин муҳаққиқи амрикоӣ иктифо менамоем.
Хуршед Зиёӣ
доктори илмҳои фалсафа, профессор,
муовини директор оид ба илм ва таълими ИФСҲ ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

КОНФЕРЕНСИЯИ ИЛМӢ-АМАЛИИ ҶУМҲУРИЯВӢ ДАР МАВЗӮИ «ИҚТИСОДИЁТИ РАҚАМӢ: ТАМОЮЛХО ВА ДУРНАМОИ РУШД ДАР ТОҶИКИСТОН»

   Санаи 30 майи соли 2023 дар Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар доираи татбиқи Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 ва дар асоси қарори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз 9 январи соли 2023, №1 «Дар бораи Нақшаи баргузории чорабиниҳои илмӣ ва илмию техникӣ дар АМИТ барои соли 2023» конференсияи илмӣ-амалии ҷумҳуриявӣ дар мавзӯи «Иқтисодиёти рақамӣ: тамоюлҳо ва дурнамои рушд дар Тоҷикистон» баргузор гардид.
   Дар оғози кори конференсия директори Институти иқтисодиёт ва демографияи АМИТ, доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Шариф Раҳимзода бо сухани ифтитоҳӣ баромад намуданд.
Дар кори конференсияи мазкур намояндагони масъули вазоратҳои зерин, ба монанди Вазорати рушди иқтисод ва савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати энергетика ва захираҳои обии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вазорати нақлиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамзамон намояндаҳо аз Донишгоҳи технологии Тоҷикистон ва Донишгоҳи давлатии молия ва иқтисоди Тоҷикистон иштирок ва баромад намуданд.
Тибқи рӯзнома иштирокчиёни конференсия масъалаҳои зеринро мавриди баррасӣ ва арзёбӣ қарор доданд:
• нишонаҳои иқтисодиёти рақамӣ ва тамоюлҳои ҷаҳонӣ;
• нақши давлат дар рушди иқтисодиёти рақамӣ;
• татбиқи технологияҳои рақамӣ дар соҳаҳо ва сатҳҳои идоракунии иқтисод;
• рушди бозори технологияҳои рақамӣ;
• технологияҳои рақамӣ дар савдои дохилӣ ва хориҷӣ;
• моделҳои тиҷоратии ширкатҳо дар муҳити зудтағйирёбандаи рақамӣ;
• зарурат, имконият ва раванди ташаккули базаи иттилоотӣ (Big Data);
• таъмини амнияти иттилоотӣ дар иқтисодиёти рақамӣ;
• арзёбӣ ва дурнамои рушди иқтисодиёти миллӣ бо дарназардошти тамоюлҳои рақамикунонӣ;
• маъруфияти афзояндаи иқтисодиёти мобилӣ ва иқтисоди мубодила (Mobile Economy ва Sharing Economy);
• ташаккули малакаҳои муосир барои иқтисодиёти рақамӣ;
• тағйиротҳо дар бозори меҳнат дар иқтисодиёти рақамӣ;
• масъалаҳои коҳиши давраи (сикли) навовариҳои технологӣ;
• иқтисоди рақамӣ ҳамчун чолиш барои илм ва ҷомеаи муосир;
• таъмини амнияти иттилоотӣ дар иқтисодиёти рақамӣ;
• ташаккули экосистемаи рақамӣ.

Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ва зарурати бозшиносии симоҳои миллӣ

 
Муаллиф: Нозим Нурзода
(гузоре иҷмолӣ дар ҳошияи конфронси илмӣ-назариявии Маркази мероси хаттии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти унвони “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрӣ то подшоҳӣ”)
Омӯзиш, таҳқиқ ва бозшиносии чеҳраҳои бонуфузи миллӣ дар шароити муосири бархурдҳои сиёсию тамаддунӣ ва тезутунд шудани бозиҳои геополитикӣ аз ҷумлаи роҳкорҳои муҳими илмӣ, ихтисосӣ, маданӣ ва умумимиллӣ ба ҳисоб меравад. Муҳимтар аз ҳама, аз тариқи бозшиносии илмию ихтисосии таърихи миллӣ ва ташхиси ҳаводиси муҳими сиёсию иҷтимоӣ сатҳи худогоҳию худшиносӣ ва ҳувияту ифтихороти миллӣ боло рафта, роҳ барои рушду тавсеаи фикрӣ ва истиқлоли сиёсӣ ҳамвор мегардад. Гузашта аз ин, дар заминаи шинохту муаррифии симоҳои таъсиргузору номдори миллӣ доир намудани нишасту конфронсҳо ва маҳфилу семинарҳои илмӣ-омӯзишӣ ва эҷодӣ талаби давру замон аст. Бо таваҷҷуҳ ба ин, Маркази мероси хаттии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 23-юми майи соли ҷорӣ дар ростои шинохту муаррифии симои матраҳи сиёсию мафкуравии қаламрави Хуросони таърихӣ амир Ҳабибуллоҳи Калаконӣ конфронси илмӣ-назариявиеро таҳти унвони “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрӣ то подшоҳӣ” баргузор намуд, ки дар кори он доираҳои илмию пажӯҳишӣ ва ҳавзаҳои маданӣ-маърифатии дохилию хориҷӣ фаъолона ширкат варзиданд.
Конфронси илмӣ-назариявиро саркотиби илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих, професор Қосимшоҳ Искандаров ифтитоҳ намуда, дар мавзуи “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрии Хуросон то подшоҳии Афғонистон” суҳбати ҷолиби илмӣ-ихтисосӣ анҷом дод. Мавсуф, аз ҷумла тазаккур дод, ки Ҳабибуллоҳи Калаконӣ аз ҷумлаи чеҳарҳои маъруфи миллӣ-мардумии Хуросон аст, ки ҳанӯз айёми ҷавонӣ миёни муҳитҳои рустоӣ ва мардуми маҳаллӣ бо мушаххасоти ахлоқию ҳувиятие назири росткорӣ, ростқавлӣ, ватандӯстӣ, меҳрубонӣ, ҷасурӣ, озодагӣ, силаҳшӯрӣ, ҷавонмардӣ, адолатпешагӣ, додварӣ, мардумсолорӣ, ҳимматбаландӣ ва масъулиятписандӣ соҳибэҳтиром гардида буд. Ба назари профессор Қосимшоҳ Искандаров, дар заминаи шинохти дурусти ин симои матраҳи сиёсиву иҷтимоии Афғонистон асару рисолаҳои зиёде таълиф гардида, ғолибан шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ яктарафа ва бо назардошги манофеи қавмӣ-қабилавӣ таҳқиқ шудааст. Дар ин миён, муаллифони баъзе сарчашма ва таълифоти илмӣ-таҳқиқӣ дар ростои шинохти воқеии шахсияти Калаконӣ ҳадди инсофро нигоҳ доштаанд. Ин аст, ки бозбинии кору пайкору саргузашту сарнавишти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ зарурат дорад.
Гузориши дигари илмӣ дар мавзуи “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ – эҳёгари анъанаи давлатдории тоҷикони Хуросон” аз ҷониби шарқшиноси муосири тоҷик Умед Назар ироа гардид. Номбурда бо такя ба манобеи таърихӣ ва адабиёти илмӣ-таҳқиқӣ аз суннати омӯзандаи давлатдории тоҷикон дар қаламрави Хуросони бузург ёдовар шуда, нақши тоҷиконро дар ташаккули шуури сиёсӣ ва руҳияи давлатсозии минтақа бузург арзёбӣ намуд. Аз сӯйи дигар, бархурди нодуруст ва ғайримунсифона ба шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ, ки аз ҷумлаи нухбагони сиёсию иҷтимоии тоҷик дар ибтидои садаи бист маҳсуб мешавад, ҷомеаи илмӣ ва мадании тоҷикро нигарон месозад. Ин аст, ки бозшиносию бозбинии сафаҳоти алоҳидаи таърихи Афғонистон ва ҳаводиси сиёсию иҷтимоие, ки бо шахсияти ин марди шуҷоъи миллӣ гиреҳ мехуранд, зарурати имрӯзист. Пажӯҳишгари варзида Умед Назар бо таваҷҷуҳ ба далоили мувассақи илмӣ собит намуд, ки саргузашти пурмоҷарои Ҳабибуллоҳи Калакониро метавон, бемуҳобо, бо корномаҳои қаҳрамонони дигари миллӣ Спитамен, Муқаннаъ, Деваштич ва Восеъ баробару ҳамрадиф донист. Воқеан, Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ба лиҳози мавқеъгирӣ, адолатпарастӣ, ҷуръатмандӣ ва пуштибонии манофеи мардумӣ бо шахсиятҳои пешини мо Спитамен, Муқаннаъ, Деваштич ва Восеъ мутаносиб аст.
Баъдан, дар конфронс иддае аз меҳмонони афғонистонӣ ва иштирокдорони ватанӣ бо шумули Зуҳурулло Зуҳурӣ (яке аз раҳбарон-муҷриёни Ҷунбиши озодагон), Аҳмадвалӣ Масъуд (раиси Бунёди байналмилалии шаҳид Аҳмадшоҳи Масъуд), Наҷмиддини Шоҳинбод (шоир, нависанда ва рӯзноманигори варзидаи тоҷик), Саид Ҳомид (доктори илмҳои сиёсӣ, афғонистоншиноси ватанӣ) ва тариқи онлайнӣ Ҳоруни Муътариф (раиси Ҷунбиши гузор) дар атрофи шахсият ва фаъолияти сиёсӣ-идорӣ ва давлатии Ҳабибуллоҳи Калаконӣ гузоришҳои ҷолиб ироа карданд. Ба ин тартиб, конфронси илмӣ-назариявӣ дар робита ба шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ бо ҳузури меҳмонони афғонистонӣ ва шарқшиносони ватанӣ дар сатҳи баланди илмӣ ва маданӣ ҷараён гирифт.
Мо, ки дар конфронс ба сифати шунаванда ва шоҳиди бевоситаи суҳбату гузоришҳои ҷолиб будем, бардоштҳои мухтасари хешро дар заминаи конфронси илмӣ-назариявӣ ва шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ироа мекунем.
Якум. Дар воқеъ, ҷомеаи илмӣ-академӣ ва мадании мо ба навбинию бозшиносии таърихи миллӣ, аз ҷумла симои Ҳабибуллоҳи Калаконӣ (1890-1929) ниёз дорад, чаро ки доираҳои муайяни манфиатхоҳу фурсатталаб, чи дар гузашта ва чи имрӯз бар мабнои манофеи қавмӣ-қабилаӣ ба таҳрифи таърих ва дигаргун ҷилва додани ҳаводиси сиёсӣ даст зада, дар бозтоби ғайримунсифонаи равандҳои сиёсию мафкуравӣ ва иҷтимоию мадании Афғонистон саҳм гирифтаанд. Мутаассифона, ин раванд ҳамчунон идома дорад. Ба ин маъно, агар имрӯз ҷомеаи илмӣ ва қишри таҳқиқию мадании мо сари мушкилоти фикрӣ, муаррифии чеҳраҳои таъсиргузори таърихӣ, мероси шоистаи аҷдодӣ ва бозшиносии ҳувияти миллӣ ҳадафмандона тамаркуз накунад ва бо назардошти ҳассосиятҳои замонӣ ва чолишҳои асрӣ иқдомоти зарурии илмӣ, фаннӣ, ихтисосӣ, мафкуравӣ ва фарҳангӣ рӯйи даст нагирад, фардо дер хоҳад шуд.
Дувум. Ҳабибуллоҳи Калаконӣ бо айёрӣ (далерӣ, чобукӣ, ҷавонмардӣ, силаҳшурӣ) миёни доираҳои маҳаллӣ маъруфу машҳур гардидааст. Мавсуф бо ибтикороти шахсӣ ва айёрии фардӣ алайҳи истибдоди дохилӣ қиём карда, 17 январи соли 1929 Амонуллохон (1892-1960)-ро аз тахти шоҳӣ барканор карда, ҳукуматро ба даст даровард ва бар мабнои адлу дод салтанат намуд. Бо он ки умри ҳукумати Ҳабибуллоҳи Калаконӣ хеле кам будааст (17 январи соли 1929 – 13 октябри соли 1929), низоми давлатдорие, ки бар асоси адлу додварӣ, нармиши иҷтимоӣ ва мусовоту баробарии қавмӣ-этникӣ машруият доштааст, дар сафаҳоти таърихи Афғонистон абадан сатб гардидааст. Махсусан, дар сарчашмаҳои таърихӣ ва маводи таҳқиқӣ-публитсистӣ аз додварӣ, хештандорӣ, меҳрубонӣ, ҷавонмардӣ. отифат, самимият ва масъулияти фардии шахси Калаконӣ зиёд ёд шудааст. Калаконӣ то вопасин нафасҳо аз мардум ва табақаҳои мазлуми мардумӣ ҳимоят карда, бар асоси раъйи халқӣ ва манофеи мардумӣ низоми давлатӣ ҷур намудааст. Дар сарчашмаҳо аз вежагиҳои мунҳасир ба фарди Ҳабибуллоҳи Калаконӣ низ ёд шудааст. Ба дараҷае иззати нафси баланд доштааст, ки ҳеҷ гоҳ ва ба ҳеҷ ваҷҳ, аз занону фарзандон ва хешу ақрабои душманонаш қасду қасос намегирифт ва ба худ иҷоза намедод, ки аз ҳадди инсоф убур намояд. Ин аст, ки айёми таҷлили ҷашни Истиқлоли Афғонистон ба душмани ҷонии худ Амонуллохон (ки дар Рим фирорӣ буд) паёми шодбошӣ мефиристад ва ба истилоҳ, душман-оппоненти сиёсиашро табрик мекунад. Ин навъ ҷавонмардӣ реша дар ҳувияти хонаводагӣ ва ҷасорати фавқулодаи фардии Калаконӣ дорад.
Севум. Тавре ки ишора шуд, Ҳабибуллоҳи Калаконӣ аз айёрӣ ва силаҳшурӣ то ба мартабаи шоҳӣ расидааст. Айёр нафарест, ки бо ҷасорати фавқулода, талошу заҳмат, ғайрату ҷуръат, ғуруру ҳамият ва ҷавонмардию силаҳшӯрии инфиродӣ миёни доираву ҳавзаҳои иҷтимоии замон маҳбубият пайдо менамояд. Ба ин маъно, фаъолияти силаҳшӯрии Ҳабибуллоҳи Калаконӣ, ки бо ибтикороту ташаббусоти фардӣ то ба мақоми шоҳӣ расидааст, бо корномаи яке аз чеҳраҳои маъруфи маслаки айёрии хуросонӣ -- Яъқуб бини Лайси Саффорӣ (840-879) ҳамхонӣ дорад. Мусаллам аст, ки дар таърихи миллӣ табақаи айёрон (табақа ё гурӯҳи мардум дар Хуросону Мовароуннаҳру Сиистон, ки ҷасуру силаҳшур ва ҷавонмард буда, аз бенавоён ва мазлумон ҳимоят мекарданд) мақому ҷойгоҳи вежа доштааст. Ба ин манзур, дар таърихи асримиёнагии миллӣ бо исми айёри хуросонӣ Яъқуб бини Лайси Саффорӣ дучор меоем, ки бо заҳмату талошҳои фардӣ ва айёрӣ (силаҳшурӣ) ба мансаби амирии Хуросон расида буд. Яъқуби Лайс ҳам мисли Ҳабибуллоҳи Калаконӣ марди ҷасур ва дар айни замон хеле хоксор будааст. Тибқи тазаккури муаррихон, ба ғайр аз рӯзҳои пазириш ва ташрифоти дарборӣ, дигар ҳама вақт либоси одӣ мепӯшид, палосу қолинро хуш надошт, ҳангоми хоб ба ҷойи болишт таги сар сипар мегузошту мехобид (ниг.: Неъматов Нӯъмон. Давлати Сомониён: тоҷикон дар асрҳои 1Х – Х. Душанбе: Ирфон, 1989. С.23-24). Ҷуръат ва талошмандии Яъқуби Лайс ба дараҷае будааст, ки вақте дувумбора азми ҳаракат ба Бағдодро мекунад, халифа дар ҳарос меафтад ва расуле мефиристад, то ин ки Яъқубро ба мадорову созиш биоварад ва як дараҷа оромаш бикунад. Расул номаи халифаро ба ин мазмун ба Яъқуб мерасонад, ки мо (манзур халифа ва лашкари хилофат аст) ба ҳукми худованд бар ту пирӯз гардидем ва аз гуноҳат гузаштем. Ва туро ба аморати Хуросону Форс мегуморем. Яъқуб амр медиҳад, то қадре нони хушк, моҳӣ, тара (сабзиҳои хурданӣ мисли каду ва амсоли инҳо) ва пиёз бар табақи чӯбин ниҳода пеш оварданд. Расули халифаро гуфт: “Ба махдуми худ бигӯ: Ман руйгарзодаам (мисгарам) ва аз падарам руйгарӣ омӯхта, хуроки ман нони ҷавин ва пиёзу моҳиву тара буда ва ин давлату шавкат, ки мебинӣ, аз роҳи диловарӣ ва шермардӣ ба даст овардаам, на аз мероси падар ва неъмати ту. То хонадонат барнаяндозам, аз пой нашинам. Агар мурдам, аз ҷониби ман хоҳӣ осуд, агар мондам, сару корат бо ин шамшер аст ва агар мағлуб шудам, ба Систон бозмегардам ва ба ин нони хушку пиёз бақияи умрро ба анҷом мерасонам “ (ниг.: Оштиёнӣ, Иқбол, Оқилӣ, Боқир. Таърихи Ирон пас аз ислом: аз садри ислом то инқирози Қоҷория ва давраи паҳлавӣ. Теҳрон: Нашри Номак, 1378. С.179). Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ҳам рустозода, боғбон ва деҳқоне будааст, ки бо зӯри дасту бозу нон ёфта, зиндагӣ кардааст. Аз ин ҷост, ки ин ду айёри хуросонӣ (Яъқуби Лайси Саффорӣ ва Ҳабибуллоҳи Калаконӣ) бо ҷасорати фардӣ ва ҳувияти қавмӣ собит карданд, ки аз касе ба касе вобаста набуда, бидуни подоше зери шонаҳои худ бори гарони мардуми мазлуми буҳуқуқро даркашидаанд. Бинобар ин, шинохт ва муаррифии шоистаю боистаи чеҳраҳои матраҳу таъсиргузори таърихӣ, сиёсӣ, давлатӣ, иҷтимоӣ ва мадании миллие назири Яъқуби Лайси Саффорӣ ва Ҳабибуллоҳи Калаконӣ амру зарурати имрӯзист.
Чорум. Албатта, дар шинохту бозшиносии уқдаҳои фикрӣ, муаммоҳои ҳувиятӣ ва бозсозии зеҳнӣ мушкил дорем. Ҳанӯз ҳам ба силсилаи мушкилоту муаммоҳои зиндагию замон бо содагӣ, зудбоварӣ, худкамбинӣ ва бегонапарастӣ менигарем ва баъзан дар партави ҳавою ҳаваси беҳувиятию худбохтагӣ таърихи пуршукӯҳи худро зери суол мебарем. Дар зимн, баъзан бо баҳонаи инсофи илмӣ ҳаводиси таърихиро нодуруст бозтоб медиҳем ва бо таваҷҷуҳ ба тангии ҷаҳонбинӣ ва шинохти ноқису иштибоҳӣ роҳро барои буҳронҳои ҳувиятӣ ҳамвор месозем. Ин навъ нигариш ва бознигарӣ, ки реша дар костиҳои фикрию фарҳангии мо дорад, на танҳо ба дарди имрӯз намехурад, балки равону руҳияи миллиро хадшадор месозад.
Панҷум. Фазои мағшуши имрӯзӣ ва шароити бозиҳои геополитикии минтақавию ҷаҳонӣ аз зиёиёну фарҳангиёну сиёсиён ва махсусан, ниҳодҳои илмӣ-пажӯҳишӣ тақозо менамояд, ки дар ростои ташхиси уқдаҳои равонӣ, тармими фикрӣ, бозсозии ҳувияти қавмӣ ва шиносоии манофеи миллӣ тасмимоти ҷиддӣ бигиранд ва бо истифода аз фурсату имконоти зеҳнию мафкуравӣ роҳи вуруди таҳдиду хатарҳои глобалӣ ва буҳронҳои ҳувиятиро барои муддатзамони тиулонӣ барбанданд.
Нозим Нурзода
пажӯҳишгар

МАСЪАЛАҲОИ ИҶТИМОӢ-ИҚТИСОДИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

                    (МАВОДИ ТАҲЛИЛӢ ОИД БА НАТИҶАҲОИ ТАДҚИҚОТИ СОТСИОЛОГӢ)
Возможно, это изображение текст «шоисматуллоев миров ф.C. масъалахои ичтимои- -иктисодии чумхурии точикистон (маводи тахлили оид ба натичахои тадкикоти сотсиологи) душанбе- 2023»
      Дар китоби мазкур таҳлили натиҷаҳои тадқиқоти сотсиологӣ, ки кормандони Шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ бо ҳамкорӣ бо кафедраи сотсиологияи факултети фалсафаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон анҷом додаанд, инъикос гардидааст. Муаллифон хулосаҳои хешро дар асоси таҳлили амиқи афкор доир ба инкишофи ҷомеаи Тоҷикистон пешниҳод кардаанд.
        Китоб ба муҳаққиқоне, ки бо пажўҳиши масъалаҳои муосири рушди иҷтимоӣ-иқтисодии Тоҷикистон машѓуланд, тавсия карда мешавад.
Шоисматуллоев Ш., Миров Ф.С. Масъалаҳои иҷтимоӣ-иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон (маводи таҳлилӣ оид ба натиҷаҳои тадқиқоти сотсиологӣ). – Душанбе, «Дониш», 2023. – 90 саҳ.

 

 

 

Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ва зарурати бозшиносии симоҳои миллӣ

 
Муаллиф: Нозим Нурзода
(гузоре иҷмолӣ дар ҳошияи конфронси илмӣ-назариявии Маркази мероси хаттии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти унвони “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрӣ то подшоҳӣ”)
Омӯзиш, таҳқиқ ва бозшиносии чеҳраҳои бонуфузи миллӣ дар шароити муосири бархурдҳои сиёсию тамаддунӣ ва тезутунд шудани бозиҳои геополитикӣ аз ҷумлаи роҳкорҳои муҳими илмӣ, ихтисосӣ, маданӣ ва умумимиллӣ ба ҳисоб меравад. Муҳимтар аз ҳама, аз тариқи бозшиносии илмию ихтисосии таърихи миллӣ ва ташхиси ҳаводиси муҳими сиёсию иҷтимоӣ сатҳи худогоҳию худшиносӣ ва ҳувияту ифтихороти миллӣ боло рафта, роҳ барои рушду тавсеаи фикрӣ ва истиқлоли сиёсӣ ҳамвор мегардад. Гузашта аз ин, дар заминаи шинохту муаррифии симоҳои таъсиргузору номдори миллӣ доир намудани нишасту конфронсҳо ва маҳфилу семинарҳои илмӣ-омӯзишӣ ва эҷодӣ талаби давру замон аст. Бо таваҷҷуҳ ба ин, Маркази мероси хаттии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 23-юми майи соли ҷорӣ дар ростои шинохту муаррифии симои матраҳи сиёсию мафкуравии қаламрави Хуросони таърихӣ амир Ҳабибуллоҳи Калаконӣ конфронси илмӣ-назариявиеро таҳти унвони “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрӣ то подшоҳӣ” баргузор намуд, ки дар кори он доираҳои илмию пажӯҳишӣ ва ҳавзаҳои маданӣ-маърифатии дохилию хориҷӣ фаъолона ширкат варзиданд.
Конфронси илмӣ-назариявиро саркотиби илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих, професор Қосимшоҳ Искандаров ифтитоҳ намуда, дар мавзуи “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ: аз айёрии Хуросон то подшоҳии Афғонистон” суҳбати ҷолиби илмӣ-ихтисосӣ анҷом дод. Мавсуф, аз ҷумла тазаккур дод, ки Ҳабибуллоҳи Калаконӣ аз ҷумлаи чеҳарҳои маъруфи миллӣ-мардумии Хуросон аст, ки ҳанӯз айёми ҷавонӣ миёни муҳитҳои рустоӣ ва мардуми маҳаллӣ бо мушаххасоти ахлоқию ҳувиятие назири росткорӣ, ростқавлӣ, ватандӯстӣ, меҳрубонӣ, ҷасурӣ, озодагӣ, силаҳшӯрӣ, ҷавонмардӣ, адолатпешагӣ, додварӣ, мардумсолорӣ, ҳимматбаландӣ ва масъулиятписандӣ соҳибэҳтиром гардида буд. Ба назари профессор Қосимшоҳ Искандаров, дар заминаи шинохти дурусти ин симои матраҳи сиёсиву иҷтимоии Афғонистон асару рисолаҳои зиёде таълиф гардида, ғолибан шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ яктарафа ва бо назардошги манофеи қавмӣ-қабилавӣ таҳқиқ шудааст. Дар ин миён, муаллифони баъзе сарчашма ва таълифоти илмӣ-таҳқиқӣ дар ростои шинохти воқеии шахсияти Калаконӣ ҳадди инсофро нигоҳ доштаанд. Ин аст, ки бозбинии кору пайкору саргузашту сарнавишти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ зарурат дорад.
Гузориши дигари илмӣ дар мавзуи “Ҳабибуллоҳи Калаконӣ – эҳёгари анъанаи давлатдории тоҷикони Хуросон” аз ҷониби шарқшиноси муосири тоҷик Умед Назар ироа гардид. Номбурда бо такя ба манобеи таърихӣ ва адабиёти илмӣ-таҳқиқӣ аз суннати омӯзандаи давлатдории тоҷикон дар қаламрави Хуросони бузург ёдовар шуда, нақши тоҷиконро дар ташаккули шуури сиёсӣ ва руҳияи давлатсозии минтақа бузург арзёбӣ намуд. Аз сӯйи дигар, бархурди нодуруст ва ғайримунсифона ба шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ, ки аз ҷумлаи нухбагони сиёсию иҷтимоии тоҷик дар ибтидои садаи бист маҳсуб мешавад, ҷомеаи илмӣ ва мадании тоҷикро нигарон месозад. Ин аст, ки бозшиносию бозбинии сафаҳоти алоҳидаи таърихи Афғонистон ва ҳаводиси сиёсию иҷтимоие, ки бо шахсияти ин марди шуҷоъи миллӣ гиреҳ мехуранд, зарурати имрӯзист. Пажӯҳишгари варзида Умед Назар бо таваҷҷуҳ ба далоили мувассақи илмӣ собит намуд, ки саргузашти пурмоҷарои Ҳабибуллоҳи Калакониро метавон, бемуҳобо, бо корномаҳои қаҳрамонони дигари миллӣ Спитамен, Муқаннаъ, Деваштич ва Восеъ баробару ҳамрадиф донист. Воқеан, Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ба лиҳози мавқеъгирӣ, адолатпарастӣ, ҷуръатмандӣ ва пуштибонии манофеи мардумӣ бо шахсиятҳои пешини мо Спитамен, Муқаннаъ, Деваштич ва Восеъ мутаносиб аст.
Баъдан, дар конфронс иддае аз меҳмонони афғонистонӣ ва иштирокдорони ватанӣ бо шумули Зуҳурулло Зуҳурӣ (яке аз раҳбарон-муҷриёни Ҷунбиши озодагон), Аҳмадвалӣ Масъуд (раиси Бунёди байналмилалии шаҳид Аҳмадшоҳи Масъуд), Наҷмиддини Шоҳинбод (шоир, нависанда ва рӯзноманигори варзидаи тоҷик), Саид Ҳомид (доктори илмҳои сиёсӣ, афғонистоншиноси ватанӣ) ва тариқи онлайнӣ Ҳоруни Муътариф (раиси Ҷунбиши гузор) дар атрофи шахсият ва фаъолияти сиёсӣ-идорӣ ва давлатии Ҳабибуллоҳи Калаконӣ гузоришҳои ҷолиб ироа карданд. Ба ин тартиб, конфронси илмӣ-назариявӣ дар робита ба шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ бо ҳузури меҳмонони афғонистонӣ ва шарқшиносони ватанӣ дар сатҳи баланди илмӣ ва маданӣ ҷараён гирифт.
Мо, ки дар конфронс ба сифати шунаванда ва шоҳиди бевоситаи суҳбату гузоришҳои ҷолиб будем, бардоштҳои мухтасари хешро дар заминаи конфронси илмӣ-назариявӣ ва шахсияти Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ироа мекунем.
Якум. Дар воқеъ, ҷомеаи илмӣ-академӣ ва мадании мо ба навбинию бозшиносии таърихи миллӣ, аз ҷумла симои Ҳабибуллоҳи Калаконӣ (1890-1929) ниёз дорад, чаро ки доираҳои муайяни манфиатхоҳу фурсатталаб, чи дар гузашта ва чи имрӯз бар мабнои манофеи қавмӣ-қабилаӣ ба таҳрифи таърих ва дигаргун ҷилва додани ҳаводиси сиёсӣ даст зада, дар бозтоби ғайримунсифонаи равандҳои сиёсию мафкуравӣ ва иҷтимоию мадании Афғонистон саҳм гирифтаанд. Мутаассифона, ин раванд ҳамчунон идома дорад. Ба ин маъно, агар имрӯз ҷомеаи илмӣ ва қишри таҳқиқию мадании мо сари мушкилоти фикрӣ, муаррифии чеҳраҳои таъсиргузори таърихӣ, мероси шоистаи аҷдодӣ ва бозшиносии ҳувияти миллӣ ҳадафмандона тамаркуз накунад ва бо назардошти ҳассосиятҳои замонӣ ва чолишҳои асрӣ иқдомоти зарурии илмӣ, фаннӣ, ихтисосӣ, мафкуравӣ ва фарҳангӣ рӯйи даст нагирад, фардо дер хоҳад шуд.
Дувум. Ҳабибуллоҳи Калаконӣ бо айёрӣ (далерӣ, чобукӣ, ҷавонмардӣ, силаҳшурӣ) миёни доираҳои маҳаллӣ маъруфу машҳур гардидааст. Мавсуф бо ибтикороти шахсӣ ва айёрии фардӣ алайҳи истибдоди дохилӣ қиём карда, 17 январи соли 1929 Амонуллохон (1892-1960)-ро аз тахти шоҳӣ барканор карда, ҳукуматро ба даст даровард ва бар мабнои адлу дод салтанат намуд. Бо он ки умри ҳукумати Ҳабибуллоҳи Калаконӣ хеле кам будааст (17 январи соли 1929 – 13 октябри соли 1929), низоми давлатдорие, ки бар асоси адлу додварӣ, нармиши иҷтимоӣ ва мусовоту баробарии қавмӣ-этникӣ машруият доштааст, дар сафаҳоти таърихи Афғонистон абадан сатб гардидааст. Махсусан, дар сарчашмаҳои таърихӣ ва маводи таҳқиқӣ-публитсистӣ аз додварӣ, хештандорӣ, меҳрубонӣ, ҷавонмардӣ. отифат, самимият ва масъулияти фардии шахси Калаконӣ зиёд ёд шудааст. Калаконӣ то вопасин нафасҳо аз мардум ва табақаҳои мазлуми мардумӣ ҳимоят карда, бар асоси раъйи халқӣ ва манофеи мардумӣ низоми давлатӣ ҷур намудааст. Дар сарчашмаҳо аз вежагиҳои мунҳасир ба фарди Ҳабибуллоҳи Калаконӣ низ ёд шудааст. Ба дараҷае иззати нафси баланд доштааст, ки ҳеҷ гоҳ ва ба ҳеҷ ваҷҳ, аз занону фарзандон ва хешу ақрабои душманонаш қасду қасос намегирифт ва ба худ иҷоза намедод, ки аз ҳадди инсоф убур намояд. Ин аст, ки айёми таҷлили ҷашни Истиқлоли Афғонистон ба душмани ҷонии худ Амонуллохон (ки дар Рим фирорӣ буд) паёми шодбошӣ мефиристад ва ба истилоҳ, душман-оппоненти сиёсиашро табрик мекунад. Ин навъ ҷавонмардӣ реша дар ҳувияти хонаводагӣ ва ҷасорати фавқулодаи фардии Калаконӣ дорад.
Севум. Тавре ки ишора шуд, Ҳабибуллоҳи Калаконӣ аз айёрӣ ва силаҳшурӣ то ба мартабаи шоҳӣ расидааст. Айёр нафарест, ки бо ҷасорати фавқулода, талошу заҳмат, ғайрату ҷуръат, ғуруру ҳамият ва ҷавонмардию силаҳшӯрии инфиродӣ миёни доираву ҳавзаҳои иҷтимоии замон маҳбубият пайдо менамояд. Ба ин маъно, фаъолияти силаҳшӯрии Ҳабибуллоҳи Калаконӣ, ки бо ибтикороту ташаббусоти фардӣ то ба мақоми шоҳӣ расидааст, бо корномаи яке аз чеҳраҳои маъруфи маслаки айёрии хуросонӣ -- Яъқуб бини Лайси Саффорӣ (840-879) ҳамхонӣ дорад. Мусаллам аст, ки дар таърихи миллӣ табақаи айёрон (табақа ё гурӯҳи мардум дар Хуросону Мовароуннаҳру Сиистон, ки ҷасуру силаҳшур ва ҷавонмард буда, аз бенавоён ва мазлумон ҳимоят мекарданд) мақому ҷойгоҳи вежа доштааст. Ба ин манзур, дар таърихи асримиёнагии миллӣ бо исми айёри хуросонӣ Яъқуб бини Лайси Саффорӣ дучор меоем, ки бо заҳмату талошҳои фардӣ ва айёрӣ (силаҳшурӣ) ба мансаби амирии Хуросон расида буд. Яъқуби Лайс ҳам мисли Ҳабибуллоҳи Калаконӣ марди ҷасур ва дар айни замон хеле хоксор будааст. Тибқи тазаккури муаррихон, ба ғайр аз рӯзҳои пазириш ва ташрифоти дарборӣ, дигар ҳама вақт либоси одӣ мепӯшид, палосу қолинро хуш надошт, ҳангоми хоб ба ҷойи болишт таги сар сипар мегузошту мехобид (ниг.: Неъматов Нӯъмон. Давлати Сомониён: тоҷикон дар асрҳои 1Х – Х. Душанбе: Ирфон, 1989. С.23-24). Ҷуръат ва талошмандии Яъқуби Лайс ба дараҷае будааст, ки вақте дувумбора азми ҳаракат ба Бағдодро мекунад, халифа дар ҳарос меафтад ва расуле мефиристад, то ин ки Яъқубро ба мадорову созиш биоварад ва як дараҷа оромаш бикунад. Расул номаи халифаро ба ин мазмун ба Яъқуб мерасонад, ки мо (манзур халифа ва лашкари хилофат аст) ба ҳукми худованд бар ту пирӯз гардидем ва аз гуноҳат гузаштем. Ва туро ба аморати Хуросону Форс мегуморем. Яъқуб амр медиҳад, то қадре нони хушк, моҳӣ, тара (сабзиҳои хурданӣ мисли каду ва амсоли инҳо) ва пиёз бар табақи чӯбин ниҳода пеш оварданд. Расули халифаро гуфт: “Ба махдуми худ бигӯ: Ман руйгарзодаам (мисгарам) ва аз падарам руйгарӣ омӯхта, хуроки ман нони ҷавин ва пиёзу моҳиву тара буда ва ин давлату шавкат, ки мебинӣ, аз роҳи диловарӣ ва шермардӣ ба даст овардаам, на аз мероси падар ва неъмати ту. То хонадонат барнаяндозам, аз пой нашинам. Агар мурдам, аз ҷониби ман хоҳӣ осуд, агар мондам, сару корат бо ин шамшер аст ва агар мағлуб шудам, ба Систон бозмегардам ва ба ин нони хушку пиёз бақияи умрро ба анҷом мерасонам “ (ниг.: Оштиёнӣ, Иқбол, Оқилӣ, Боқир. Таърихи Ирон пас аз ислом: аз садри ислом то инқирози Қоҷория ва давраи паҳлавӣ. Теҳрон: Нашри Номак, 1378. С.179). Ҳабибуллоҳи Калаконӣ ҳам рустозода, боғбон ва деҳқоне будааст, ки бо зӯри дасту бозу нон ёфта, зиндагӣ кардааст. Аз ин ҷост, ки ин ду айёри хуросонӣ (Яъқуби Лайси Саффорӣ ва Ҳабибуллоҳи Калаконӣ) бо ҷасорати фардӣ ва ҳувияти қавмӣ собит карданд, ки аз касе ба касе вобаста набуда, бидуни подоше зери шонаҳои худ бори гарони мардуми мазлуми буҳуқуқро даркашидаанд. Бинобар ин, шинохт ва муаррифии шоистаю боистаи чеҳраҳои матраҳу таъсиргузори таърихӣ, сиёсӣ, давлатӣ, иҷтимоӣ ва мадании миллие назири Яъқуби Лайси Саффорӣ ва Ҳабибуллоҳи Калаконӣ амру зарурати имрӯзист.
Чорум. Албатта, дар шинохту бозшиносии уқдаҳои фикрӣ, муаммоҳои ҳувиятӣ ва бозсозии зеҳнӣ мушкил дорем. Ҳанӯз ҳам ба силсилаи мушкилоту муаммоҳои зиндагию замон бо содагӣ, зудбоварӣ, худкамбинӣ ва бегонапарастӣ менигарем ва баъзан дар партави ҳавою ҳаваси беҳувиятию худбохтагӣ таърихи пуршукӯҳи худро зери суол мебарем. Дар зимн, баъзан бо баҳонаи инсофи илмӣ ҳаводиси таърихиро нодуруст бозтоб медиҳем ва бо таваҷҷуҳ ба тангии ҷаҳонбинӣ ва шинохти ноқису иштибоҳӣ роҳро барои буҳронҳои ҳувиятӣ ҳамвор месозем. Ин навъ нигариш ва бознигарӣ, ки реша дар костиҳои фикрию фарҳангии мо дорад, на танҳо ба дарди имрӯз намехурад, балки равону руҳияи миллиро хадшадор месозад.
Панҷум. Фазои мағшуши имрӯзӣ ва шароити бозиҳои геополитикии минтақавию ҷаҳонӣ аз зиёиёну фарҳангиёну сиёсиён ва махсусан, ниҳодҳои илмӣ-пажӯҳишӣ тақозо менамояд, ки дар ростои ташхиси уқдаҳои равонӣ, тармими фикрӣ, бозсозии ҳувияти қавмӣ ва шиносоии манофеи миллӣ тасмимоти ҷиддӣ бигиранд ва бо истифода аз фурсату имконоти зеҳнию мафкуравӣ роҳи вуруди таҳдиду хатарҳои глобалӣ ва буҳронҳои ҳувиятиро барои муддатзамони тиулонӣ барбанданд.
Нозим Нурзода
пажӯҳишгар